Terwijl er een toenemende zorgvraag wordt verwacht, mogen er volgens het Integraal Zorgakkoord niet meer mensen in de zorg gaan werken. Ondanks dat wij het op twee na duurste ziekenhuiszorgsysteem in Europa hebben, presteren we onvoldoende. Hoe kunnen onze ziekenhuizen daar wel aan voldoen?

Een recent SER-advies biedt aanknopingspunten, met een rapport waarin wordt gepleit voor sociale innovatie op de werkvloer. Dit advies sluit aan op een Europees initiatief genaamd workplace innovation, met een daaraan gekoppeld subsidieprogramma. Om medewerkers te motiveren en te betrekken bij toegenomen vraag, technologische vooruitgang en nodige transities, is een andere manier van werken, managen, organiseren en samenwerken nodig. Een vernieuwing van de arbeidsorganisatie is vereist. Dit kan door zelfsturende teams te creëren en meer verantwoordelijkheid op de werkvloer te leggen. Talenten benutten en grotere arbeidstevredenheid kunnen leiden tot hogere arbeidsproductiviteit.

Behoefte aan autonomie

Waarom zijn deze voorstellen van de SER juist van belang voor het ziekenhuis? Ziekenhuiswerk kenmerkt zich door hoge taakeisen en een geringe autonomie, wat werken in het ziekenhuis stressvol maakt. Niet de werkinhoud maar de arbeidsomstandigheden zijn voor veel zorgprofessionals een doorn in het oog. De meerderheid van de zorgprofessionals klaagt over onvoldoende ondersteuning van de organisatie bij de uitvoering van het werk. Men stoort zich aan de hiërarchie, het slechte management, onvoldoende respect en communicatie en te veel administratieve plichten.

Die geringe autonomie blijkt uit weinig mogen meebeslissen, vooral over de uitvoering, het tempo en het tijdstip van het werk. 36 procent van de vertrekkers noemt het management en de organisatie als reden voor vertrek. Mijn diagnose luidt dat de Nederlandse ziekenhuiszorg lijdt aan “organisatorische obesitas”: er zijn te veel managers en coördinatoren. De tussenlaag van managers zorgt voor een structuur die zelfsturing van de werkvloer verhindert. Zorgverleners verliezen hun werkplezier en raken gefrustreerd omdat goede initiatieven worden genegeerd, en dat leidt tot onnodig dure en inefficiënte ziekenhuiszorg. Patiënten klagen over de onpersoonlijke sfeer.

Organisatie en innovatie

Wat kan sociale innovatie inhouden voor het ziekenhuis? Alle zorgfaciliteiten en zorgverleners worden georganiseerd per aandoening of behandeling. In deze zelfsturende ‘behandeleenheid’ werken artsen, verpleegkundigen, polipersoneel en andere ondersteuners samen. Deze zorgprofessionals weten het best hoe de zorg rond de patiënt en zijn/haar ziekte georganiseerd moet worden. Het team heeft beslissingsbevoegdheid en eigen budget. Terugkoppeling van de resultaten van een dergelijke behandeleenheid maakt het mogelijk deze zorg te verbeteren. Maar niet alle zorg kan op deze manier worden georganiseerd.

De vergrijzing en de daarmee gepaard gaande toename van multi-morbiditeit is strijdig met het opdelen van een ziekenhuis in aandoeningsgerichte behandeleenheden. Deze patiënten hebben behoefte aan een individuele multidisciplinaire aanpak. Ook aandoeningen met kleine patiëntenaantallen komen niet voor deze aandoeningsgerichte organisatievorm in aanmerking. Een ziekenhuis kan ervoor kiezen om alleen de meest voorkomende zorgpaden in de vorm van een zelfsturende behandeleenheid te organiseren. Meer focus kan het uiterst gefragmenteerde zorgaanbod van het huidige full service-ziekenhuis beperken.

Zelfsturende behandeleenheden

Er zijn voorbeelden van geheel of gedeeltelijk zelfsturende behandeleenheden binnen ziekenhuizen. Veel bariatrische afdelingen zijn georganiseerd als zelfsturende behandeleenheden. De ontstaanswijze van deze bariatrische centra is bijzonder. De maagverkleining staat met 12.000 per jaar op de tweede plek van meest uitgevoerde electieve maagdarmoperaties. In vergelijking met het jaar 2000, worden tegenwoordig vierentwintig keer zoveel patiënten geopereerd. De benodigde capaciteitsuitbreiding voor deze behandeling zonder medische urgentie vond plaats buiten de normale ziekenhuisorganisatie. Een gespecialiseerd team van chirurgen, internisten, diëtisten en psychologen is betrokken bij deze zorg.

Samen met betrokken maatschappen, het ziekenhuis, de stafmaatschap en soms een externe partij werd de gespecialiseerde behandeleenheid georganiseerd. Kenmerk van deze behandeleenheden is dat zij min of meer als zbc zijn georganiseerd: een platte organisatiestructuur met een duidelijke focus. Een zeer efficiënte zorgverlening gaat gepaard met hoge kwaliteit. De bijzondere aanleiding tot de vorming van bariatrische behandeleenheden verklaart waarschijnlijk dat deze best practices niet automatisch navolging krijgen voor andere aandoeningen of behandelingen in de ziekenhuizen.

Vergroot de regelruimte

Sociale innovatie vergroot de regelruimte, professionele ruimte, efficiëntie en kwaliteit van zorgprofessionals, en zorgt dat er beter op de zorgvraag ingespeeld kan worden. door ruimte voor eigen aanpak en meer eigen verantwoordelijkheid te geven, zal werken in het ziekenhuis meer voldoening geven. Wellicht blijven er dan meer zorgprofessionals werkzaam in de zorg en gaan ze gemiddeld meer dan 26 uur per week werken.

Ziekenhuizen zouden zich moeten toeleggen op hervorming van de interne arbeidsorganisatie voor betere zorgprestaties en een aantrekkelijker werkklimaat.

Door: Maurits de Brauw, bariatrisch chirurg