Door Kees Ahaus, hoofdredacteur van KiZ

Het programma Passende Zorgpraktijken komt voort uit het Integraal Zorgakkoord. Programmamanager Gerdien Franx: “We willen we inspirerende en impactvolle voorbeelden vinden en die verder brengen. Er zijn al veel mooie passende zorgpraktijken, ook binnen de zorgcontractering, maar de impact blijft meestal beperkt tot de huidige regio en we zien dan geen navolging door anderen. We willen de veelbelovende voorbeelden van passende zorgpraktijken die er zijn meer benutten, hun werkende elementen identificeren, zodat deze kunnen worden gedeeld en gebruikt op andere plekken. We hopen dat in eerste instantie de zorgaanbieders bij het zien van deze voorbeelden, geïnspireerd zijn om volop te investeren in passende zorg, met steun van de zorgverzekeraars.

Daarnaast brengen we ook belemmeringen in kaart. Zo zien we dat voorbeelden die vragen om een andere bekostiging het moeilijk hebben, dat voorbeelden waarin intensief wordt samengewerkt, kampen met de vele uiteenlopende belangen en regels. We zien het als onze taak om deze belemmeringen voor passende zorg op diverse beleidstafels in te brengen, zodat stakeholders als NZa, IZA-partijen en ook het Zorginstituut zelf meedenken over oplossingen en verantwoordelijkheid nemen. Het Zorginstituut wil zo met alle partijen leren om de transitie richting passende zorg nog meer vorm te geven.

Vanaf dit najaar worden voorbeelden in kaart gebracht aan de hand van een set criteria. De voorbeelden die al in de praktijk beproefd zijn en op korte termijn opschaalbaar lijken, worden geclusterd in thema’s aan het veld teruggegeven. Voor de opgehaalde voorbeelden die grensverleggend zijn en nog niet doorontwikkeld zijn organiseren we dialoogsessies waarin we met de ontwikkelaars van de praktijken in gesprek gaan over de werkende elementen, de belemmeringen en de bijdrage van deze praktijken aan de transitie naar passende zorg.”

Impactvolle voorbeelden

In het Kader Passende zorg zijn de vier principes van passende zorg beschreven. Passende zorg is ten eerste waardegedreven, komt samen met en gezamenlijk rondom de patiënt tot stand, is ten derde de juiste zorg op de juiste plek en gaat ten slotte over gezondheid in plaats van over ziekte. “In onze zoekactie zijn we benieuwd naar impactvolle voorbeelden. Dus werkwijzen die de principes van passende zorg hanteren en laten zien dat ze een meetbaar impact hebben op de maatschappelijke opgaven waar we in ons land voor staan. Die opgaven gaan de komende decennia over hoe we de zorg mensgericht, houdbaar en duurzaam maken.”

Denk bij mensgerichte zorg aan zorg op maat voor het individu, maar ook aan het verkleinen van bestaande gezondheidsverschillen tussen groepen. Denk bij houdbaar aan werkwijzen die het werkplezier van professionals vergroten, de zorgvraag verminderen en de behoefte aan schaars personeel verkleinen. En duurzaam gaat over werkwijzen die ons klimaat ontlasten, en tegelijk ook goed zijn voor de patiënt. Steeds gaat het in de impactvolle voorbeelden dus ook om het maatschappelijk perspectief, naast het medisch perspectief. De urgentie van voldoende personeel is voor iedereen duidelijk, het knelt nu al aan alle kanten en dit neemt alleen maar toe. Voor het Zorginstituut is het werken aan een houdbaar zorgsysteem, waarin we in Nederland goede kwaliteit van zorg kunnen leveren aan patiënten met de beschikbare menskracht, nu prioriteit. Het is goed dat ook duurzaamheid in het Integraal Zorgakkoord expliciet aandacht krijgt, dat betekent dat we ook van zorgaanbieders vragen daar verantwoordelijkheid voor te nemen, en de planeet zou bij iedereen toch inmiddels topprioriteit moeten zijn, aldus Franx.

“Neem samen beslissen, waarbij er bijvoorbeeld samen met de patiënt wordt gekeken of een bepaalde invasieve behandeling gewenst is voor deze persoon. Dat is heel mensgericht en kan ook tot aantoonbaar minder ingrepen leiden. Het opschalen van zo’n werkwijze betekent ook wat voor het contracteren van zorg. Hoe kunnen deze initiatieven worden gestimuleerd, waarbij het ziekenhuis bij het verlagen van het volume zichzelf niet in de vingers hoeft te snijden? Zorgverzekeraar en ziekenhuis hebben dan een breder gesprek nodig, niet over een enkel initiatief, maar over een pakket van passende zorgpraktijken en de gevolgen daarvan voor het ziekenhuis en de regio. De casus Bernhoven laat zien dat dit mogelijk én voor de langere termijn ingewikkeld is.”

Transitie vraagt een nieuwe cultuur

Franx vervolgt: “Er spelen bij passende zorg ook cultuuraspecten en ethische vragen. Zo kunnen keuzes over het wel of niet geven van een invasieve behandeling die in richtlijnen wordt aanbevolen, door zorgprofessionals worden ervaren als ‘het de patiënt onthouden van een behandeling.” En ook al lijkt het voor professionals het juiste om te doen, ook patiënten en hun naasten stellen zich soms heel dwingend op, zelfs als het gaat om hun 92-jarige, al dementerende oudere voor wie ze alle mogelijke behandelingen nog wensen. De transitie zal dus ook bij ons als burgers moeten plaatsvinden. We zullen er allemaal aan moeten wennen dat ‘je niet alles hoeft te benutten wat technisch kan’, dat we ook in de zorg op verschillende fronten minder moeten consumeren. De zorgsector zal haar patiënten en cliënten hierin de weg dienen te wijzen, puur vanwege het overkoepelende belang van de houdbaarheid van de huidige kwaliteit van zorg. Het doet denken aan de maatschappelijke rol die KLM of Schiphol zouden kunnen spelen in het stimuleren van klanten om te reizen per trein in plaats van met het vliegtuig. Maar krimp nastreven voor een organisatie is tegennatuurlijk, en voor de mens zelf mogelijk ook, groei zit nu eenmaal in ons aller DNA. Draagvlak zoeken voor een gesprek over ‘minder zorggebruik’ vraagt dus lef.”

Eigen belang en collectief belang

We raken in gesprek over eigen belang en collectief belang. Gerdien Franx is erg geïnspireerd door een uitzending van Het Filosofisch Kwintet van 9 juli jl. waar dit het thema was. Onder leiding van Clairy Polak werd er gediscussieerd met Albert-Jan Kruiter (bestuurskundige), Marli Huijer (filosoof), Baukje van den Heuvel (chirurg) en Menno de Bree (filosoof). Ze hebben het onder meer over ziekte als verdiensysteem, over dat zorg (dus: ziekte) een betaaltitel heeft en gezondheid niet, over solidariteit en over de rol van de overheid in het creëren van een sociale omgeving die gezondheid biedt.

Als voorbeeld van de kracht van het collectief ziet Franx zorgzame wijken, waar burgerinitiatieven, welzijn en zorg samenkomen in vitale gemeenschappen waarin je voor elkaar zorgt. In zo’n wijk kunnen vitale ouderen nog goed voor andere, meer kwetsbare ouderen zorgen. Pas als informele zorg tekortschiet, volgt het beroep op professionals.

Franx legt uit dat redeneren vanuit het collectieve belang belangrijk is: “Wat je nu besluit voor deze patiënt heeft gevolgen voor een andere patiënt die nu of binnenkort zorg nodig heeft. Het gaat om de afweging ‘wat kan ik nu doen voor deze patiënt en wat zijn de consequenties daarvan voor de groep, nu en straks. En hoe zit het met de toegankelijkheid van de zorg voor die grotere groep? Is het niet opvallend dat Amsterdammers die de geestelijke gezondheidszorg het meest nodig hebben erachter komen dat de voorzieningen vooral in Amsterdam Zuid zitten en niet waar de sociale problemen het grootst zijn? Hoe bereiken we de doelgroepen met gezondheidsachterstanden het best en ontwerpen we programma’s die werken omdat ze bedacht zijn met de doelgroep zelf?”

Lerend systeem

Het Zorginstituut heeft de wettelijke taak om kwaliteitsbevordering van zorg te stimuleren. Dat doet zij op verschillende manieren. In het programma Passende Zorgpraktijken gaat het om, en Gerdien Franx citeert Jan Kremer (gezant passende zorg bij VWS) hierin, “de transparantie op het gebied van kwaliteit te herladen, door niet alleen te kijken vanuit medisch perspectief, maar ook vanuit maatschappelijk perspectief”. Het collectieve belang wordt als het ware aan het begrip kwaliteit toegevoegd. Deze toch nieuwe manier van denken en organiseren van zorg vraagt het komend decennium om een lerend systeem, waarin alle stakeholders regionaal en landelijk een rol te vervullen hebben. Die uitdaging was voor haar een belangrijke reden om zich als programmamanager te verbinden aan Passende Zorgpraktijken.