De Raad voor de Volksgezondheid pleit in haar nota Van Ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag (2010) voor een omslag in de praktijk van de zorg. We moeten ons richten op gezondheid en gedrag (gg) in plaats van zorg en ziekte (zz). Dat betekent veel meer aandacht voor preventie en zo veel mogelijk eigen regie voor burgers. Het betekent ook andere rollen voor zorgprofessionals en hun werkgevers. Preventiewerkers en wijkverpleegkundigen zullen bijvoorbeeld een gesprek over leefstijl moeten aangaan met de klant. Daar is nog een grote slag te maken, wordt duidelijk in de workshop ‘ZZ én GG’. De deelnemers worstelen vooral met de vraag: is het legitiem om als zorgverlener over leefstijl in gesprek te gaan met de klant? ‘Mag ik overgewicht ter sprake brengen als ik voor een douchebeurt kom? Want de mensen willen wel sturing, maar geen bemoeienis,’ brengt een van de deelnemers naar voren. Die attitudeverandering is nog altijd een nieuw en onzeker terrein voor de professional. ‘We dragen nog te vaak en te snel oplossingen aan gericht op gezondheid en zorg en zonder ons af te vragen wat de klant wil,’ zegt een van de deelnemers. Zo stonden bij een cliënt glazen water onaangeroerd op het nachtlijstje, vertelt ze. De verpleegkundige zette er telkens weer een bij, zonder te vragen waarom de cliënt niet voldoende dronk. Achteraf bleek dat de cliënt incontinent was en bang om steeds weer urine te verliezen.

Verhoudingen professional/cliënt en werkgever/professional

De deelnemers zijn het erover eens dat leefstijl ter sprake brengen nog te vaak gaat in de trant van ‘we gaan iets doen aan uw overgewicht’. Terwijl het belangrijker is samen te bespreken waarom iemand dik is, waarom iemand niet de verantwoordelijkheid neemt voor zijn gezondheid. Andere vragen stellen dus, met de focus op welbevinden, kwaliteit van leven, participatie. Maar dan moeten de zorgprofessionals wel over de benodigde competenties beschikken om die gesprekken te kunnen voeren. ‘Komt dat al aan de orde in de opleidingen?’, luidde een vraag. En wat geldt voor de verhouding professional/ klant, geldt ook voor die van werkgever/professional. Ook de zorgwerkgever is aan zet. Die moet zich niet blindstaren op productie, maar ook vragen stellen. Hoe willen zijn medewerkers zorg verlenen? Wat hebben ze daarvoor nodig? Wat betekent het voor een organisatie als medewerkers met klanten in gesprek gaan over leefstijl? Een deelnemer oppert dat je niet gelijk een trainingstraject voor de medewerkers als oplossing moet aandragen. ‘Het is ook een kwestie van attitude, onderlinge coaching.’

Stimuleren en faciliteren

Hetzelfde geluid klonk tijdens de plenaire discussie. Organisaties moeten meer vertrouwen hebben in de kunde en keuzes van hun professionals. Daarin zouden de werkgevers best een tandje bij mogen zetten. De organisatie van de zorg in zijn geheel zou veel meer moeten stimuleren en faciliteren in plaats van tegenwerken met bijvoorbeeld rigide financieringsstromen. In de Zichtbare-schakelprojecten, doen ze het gewoon, of de organisatie er nu klaar voor is of niet. ‘Preventie is bittere noodzaak.’ De wijkverpleegkundige van Zichtbare schakel zet zelf dus nieuwe lijnen uit om los te komen uit die strakke bestaande structuren. ‘Meer vrije regelruimte voor de professional is nodig, in aanpak, in financiering, in tijd.’

Voorwaarde voor preventiegericht werken

Ook conferentiedeelnemer Wilhelmien Looymans, directeur van Zorgwacht, onderschrijft de noodzaak van de vrije regelruimte. Haar organisatie neemt deel aan Zichtbare schakel. Looymans: ‘Alleen dan is het mogelijk een-op-eencontact te hebben met de klant. Dat directe contact is een essentiële voorwaarde om preventiegericht te kunnen werken in de wijk.’ Dat het zo werkt, weet ze uit onderzoek onder haar Zichtbare-schakelwijkverpleegkundigen. Zij werken vooral pro-actief en preventief. In de meeste gevallen volstaat het om te signaleren, vragen te verhelderen, te screenen en deskundige adviezen te geven. Daarmee wordt (deels) voorkomen dat de problemen verergeren en professionele zorg nodig wordt. Zo blijkt bijvoorbeeld zestig procent van de klanten met een hulpvraag op het gebied van zelfredzaamheid of participatie bij afronding van het contact het leven weer meer onder controle te hebben. De wijkverpleegkundige is daarom volgens Looymans geknipt voor een poortwachtersrol in het preventiegericht werken in de wijk. ‘Omdat zij dicht bij de wijkbewoner staat en zorg en welzijn verbindt.’

Benodigde competenties

Er is nog wel werk aan de winkel. Het onderzoek van Looymans bevestigt de geluiden die klonken in de workshop ZZ én GG. Leefstijl is ook voor de wijkverpleegkundige een lastig onderwerp. Het thema staat niet hoog op de agenda, ook niet bij de klant. ‘Mogelijk ontbreekt het de wijkverpleegkundige aan de benodigde competenties: up-to-datekennis over de gezondheidseffecten van leefstijlveranderingen en voldoende coachingsvaardigheden’, aldus Looymans. Hier ligt een schone taak voor werkgevers en opleidingen.

Lees meer

Powerpointpresentaties en foto’s van het congres en links naar Zonmw-programma’s