‘Het komt nog te vaak voor dat een zorgmedewerker ’s nachts alleen op vijftig bewoners staat’, zegt Sonja Kersten, directeur van de beroepsorganisatie V&VN. ‘Ga er maar aan staan. Sommige bewoners hebben een verstoord slaapritme, anderen zwerven over de gang of hebben zware fysieke problemen. Ook kunnen er bewoners zijn die bijna sterven, want de verblijfsduur neemt steeds verder af in verpleeghuizen. Als je alleen staat op zo’n grote groep bewoners, verspreid over verschillende afdelingen, kun je onmogelijk overzicht hebben wat er allemaal gebeurt. We willen de teams in verpleeghuizen graag helpen om de personeelsbezetting beter af te stemmen op de zorgvraag van bewoners.’

Leidraad verantwoorde personeelssamenstelling

De Leidraad verantwoorde personeelssamenstelling verpleeghuizen moet uitkomst bieden. Het uitwerken daarvan is een kwestie van lange adem. Een leidraad was aanvankelijk onderdeel van het streven naar een nieuw kwaliteitskader voor verpleeghuiszorg. Maar het Zorginstituut Nederland vond de oude leidraad, die het in het najaar van 2016 kreeg aangeboden, nog niet goed genoeg. Het Zorginstituut gaf V&VN vervolgens de opdracht om de leidraad ‘door te ontwikkelen’. De opgedane kennis vormt de basis voor de contextgebonden bezettingsnorm.

Tijdelijke bezettingsnorm

In het kwaliteitskader verpleeghuizen, dat in januari 2017 af was, staat een tijdelijke bezettingsnorm van twee op acht bewoners tijdens piekuren. Dat wijkt af van de norm die Hugo Borst en Carin Gaemers hebben geformuleerd in hun breed gesteunde Manifest Scherp op ouderenzorg. Daarin staat dat er minimaal twee bevoegde en bekwame zorgmedewerkers op een groep van maximaal acht personen moeten zijn. Maar een bezettingsnorm van twee op acht bewoners die overal in heel Nederland geldt? ‘Dat gaat hem niet worden’, zegt Kersten. ‘Daarvoor verschillen verpleeghuizen te veel van elkaar. En laten we realistisch zijn, we hebben een groot arbeidsmarktprobleem. We willen allemaal erg graag dat er meer mensen in de ouderenzorg gaan werken, maar in zulke groten getale zijn ze simpelweg niet te vinden. We zullen dus creatief moeten zijn, want met alleen meer gaan we het niet redden.’

Contextgebonden bezettingsnorm

Voor het maken van een goede contextgebonden bezettingsnorm organiseert V&VN pilots in veertig verpleeghuizen. Totaal zullen er vijftig teams, verspreid over het hele land, aan mee doen. Tien gaan er al over twee weken van start. Daarbij zitten verpleeghuizen die verpleeghuiszorg doen in een grootschalige setting, andere juist kleinschalig en weer andere kleinschalig wonen in een grootschalige setting. Er zijn afdelingen met alleen maar bewoners met somatische klachten. Andere afdelingen hebben juist alleen bewoners met psycho-geriatrische problematiek. Weer andere hebben een mengvorm of een specifieke doelgroep, zoals jonge mensen met dementie. ‘De kennis voor wat de juiste bezetting is en wat de juiste mix is van deskundigheid, afgestemd op de zorgvraag, zal echt uit de praktijk moeten komen’, zegt Kersten. De pilots duren tot na de zomer. Het Trimbos-instituut volgt de pilots. In het najaar zal de context-gebonden bezettingsnorm worden aangeboden aan het Zorginstituut.

Zware en complexe zorgvraag

De mensen die nu in verpleeghuizen worden opgenomen, hebben een steeds zwaardere zorgvraag. Recent onderzoek van het Zorginstituut liet zien dat er een groeiende groep bewoners is die steeds sneller na opname overlijdt. Tegelijkertijd is er een groep die nog steeds circa 18 maanden verblijft in het verpleeghuis. De diverse en zware zorgvraag stelt hoge eisen aan personeel. ‘Voor ouderen in hun laatste levensfase draait het om de kwaliteit van leven en sterven. We zien nu dat nogal wat medewerkers behoefte hebben aan bijscholing.’

Persoonsgerichte zorg

De bedoeling is dat de teams in de pilots zelf leren inspelen op de zorgvraag van de bewoners. V&VN ontwikkelt daarvoor nu een digitale tool die teams bijvoorbeeld helpt om lastige gesprekken te voeren met familieleden. Of waarmee de verzorgenden en verpleegkundigen leren reflecteren op hun eigen handelen. ‘Dat zijn onderwerpen die de onderzoeksgroep van Jan Hamers naar voren heeft gebracht in zijn Review leidraad verantwoorde personeelsbezetting. We gaan zijn onderzoeksgroep vragen om te helpen bij het vinden van oplossingen hiervoor. Uiteindelijk draait het erom dat medewerkers voldoende aandacht en persoonsgericht zorg aan bewoners kunnen geven.’