De medicijndispenser is typisch zo’n uitvinding waarbij het mes aan drie kanten snijdt. Het is een apparaat dat ervoor zorgt dat patiënten op tijd de juiste medicatie slikken. Het draagt bij aan de zelfredzaamheid van de patiënt en zorgt voor een enorme lastenverlichting op het dienstrooster. Het laat ook zien wat zorginnovatie is: het gaat niet alleen om de introductie van een apparaat of een nieuwe technologie, maar het heeft vaak ook een transformerende impact op zorgprocessen en draagt bij aan een wendbare organisatie.

Zorginnovatie in het Integraal Zorgakkoord

Zorginnovatie is niet alleen handig, maar vooral broodnodig om de zorg overeind te houden. In het Integraal Zorgakkoord staat het duidelijk omschreven: In 2040 draagt de zorg optimaal bij aan het gezond (samen)leven van alle mensen in Nederland, in het besef dat daarvoor verhoudingsgewijs niet meer mensen en middelen beschikbaar zijn dan nu en dat dit gepaard moet gaan met de laagst mogelijke impact op klimaat en milieu.

Technologische innovaties in de zorg

Zorginnovatie is nodig om zorgprocessen efficiënter in te richten, maar ook om patiënten in staat te stellen regie te nemen over hun gezondheid. Zelfmanagement en het implementeren van e-health zijn dan ook belangrijke pijlers waarop zorginstellingen zich kunnen en moeten richten. De medicijndispenser, waarbij de thuiszorgmedewerker ook nog kan videobellen als de medicatie niet is ingenomen, is er een voorbeeld van. Of een AI-chatbot die vragen voor de huisarts beantwoordt of zorg op afstand voor patiënten met chronische aandoeningen. Zij hoeven dankzij wearables niet meer op het reguliere spreekuur te komen: als bepaalde (bio)markers over de bovengrens komen, kan de behandelaar contact opnemen.

Sociale innovatie in de zorg

Maar innovatie is meer dan alleen technologie: het is een mindset, zo schetst hoogleraar Innovatie Jeff Gaspersz van de Nyenrode Business Universiteit in zijn nieuwe boek Zo kun je de toekomst aan. Technologische innovatie kan niet zonder sociale innovatie: alles dat ervoor nodig is om dat nieuwe technische snufje te laten slagen. Want handig, zo’n wearable of medicijndispenser. Maar het vraagt ook om werkprocessen aan te passen, de planning, de rooster, de communicatie in het team en met de patiënt, en soms om nieuwe manieren van samenwerken met medewerkers, mantelzorgers en patiënten.

Hoogleraar over zorginnovatie

In haar oratie benadrukt bijzonder hoogleraar Innovatie en Transformatie in de Zorg Anne Marie Weggelaar-Jansen dat innovatie alleen kan slagen als de focus niet alleen op de innovatieve technologie ligt, maar de aanpassing van het hele systeem centraal staat. ‘De benodigde transformatie vraagt om meer dan losse innovaties en focus op technologie. De interactie en samenhang met processen, cultuur, dienstverlening en informatievoorziening aan de patiënt, zijn net zo belangrijk voor het slagen van een innovatie en het transitieproces.’ Kortom: als het slimmer kan, hoe richten we het dan in zodat we er allemaal baat bij hebben én minder kopzorgen?

Nieuwe innovaties in de zorg

Voor leidinggevenden is het van belang een cultuur te creëren waarin vernieuwing wordt gestimuleerd en waarbij medewerkers openstaan voor samenwerking met andere sectoren en het leren van best practices. Een goed voorbeeld van een inspirerend rolmodel is prof. dr. Hareld Kemps. Hij werkt als cardioloog in het Máxima MC in Eindhoven, maar ook als hoogleraar Industrieel Design aan de TU Eindhoven. In de combinatie van die functies ontwikkelde hij onder meer horloges voor telemonitoring van patiënten met hartfalen, en werkt hij samen met ingenieurs, industrieel ontwerpers en big data-wetenschappers. Dat leidt soms tot heel nieuwe innovaties, waarbij verschillende disciplines zijn geïntegreerd. Een voorbeeld daarvan is het onderzoek dat Kemps het meten van het positieve effect op het hartritme van wandelen in de natuur.

Voorbeelden van succesvolle zorginnovaties

Wat maakt een zorginnovatie als de medicijndispenser, het hart-horloge of een anti-trillepel nou zo succesvol? Een slimme techniek als AI of mooie app is niet voldoende: de innovatie moet in de eerste plaats aansluiten op de behoeften van de patiënt én de vraag vanuit zorgverlener, zo benadrukt ook hoogleraar Simulatie, Serious Gaming en Applied Mobile Healthcare Marlies Schijven. Wat heeft de praktijk nodig? Zo kan de inzet van robotica de efficiëntie verhogen en de werkdruk voor zorgpersoneel verlagen door niet-patiëntgebonden taken over te nemen. Dit stelt zorgmedewerkers in staat meer tijd te besteden aan persoonlijke zorg en ondersteunt patiënten om meer zelfredzaam te zijn.

Digitale innovatie in de zorg

Voor het slagen van digitale innovaties is de betrokkenheid van zorgprofessionals én patiënten dus cruciaal. De zorgverleners zijn de kartrekkers van het integratieproces van deze innovaties in hun dagelijkse werkzaamheden, en de patiënt als eindgebruiker bepaalt of hij de innovatie uiteindelijk kan en wil gebruiken omdat deze een meerwaarde biedt en makkelijk is in gebruik. Daar zijn ook technologen voor nodig, en leidinggevenden en bestuurders die oog houden op of de innovatie bijdraagt aan de strategie van de zorginstelling én antwoorden formuleren op ethische en juridische vraagstukken. Tot slot mag de zorginnovatie de zorg niet duurder maken en moet er ruimte blijven voor maatwerk: niet iedere patiënt is digivaardig.

Digitalisering en transformatie

Kortom, leiding geven aan digitalisering en transformatie vraagt om een overkoepelende innovatiestrategie. Mist er een ingrediënt in de complexe mix waarvoor nog geen standaardrecept bestaat, dan belandt de innovatie na maanden hard werken soms alsnog in het bakje briljante mislukkingen.

tekst: Naomi van Esschoten