ActiZ liet twee onderzoeken uitvoeren naar de houdbaarheid van de verpleging, verzorging en thuiszorg (vvt) in Nederland. ABF Research verkende een aantal toekomstscenario’s voor het zorggebruik, de huisvesting en de arbeidsmarkt. Hieruit blijkt dat, bij ongewijzigd beleid, het aantal mensen dat verpleegzorg nodig heeft verdubbelt. Het personeelstekort stijgt van 26 duizend medewerkers naar ruim 240 duizend in 2050.

Onderzoek naar arbeidsmarkt

Het beleid ongewijzigd laten lijkt geen optie, maar welke mogelijkheden zijn er dan wel om de toenemende zorgvraag te beantwoorden? Daarover gaat het tweede onderzoek, uitgevoerd door SiRM. Het onderzoek richt zich op de arbeidsmarkt. Daar ziet ActiZ mogelijkheden voor zijn leden, de zorgaanbieders, om zelf een bijdrage te leveren aan de oplossingen op dit gebied. Wat zouden de zorgaanbieders méér kunnen doen, als er tegelijkertijd aan de beleidsknoppen zou worden gedraaid?

De commissie Arbeid van ActiZ heeft acht van deze beleidsknoppen geformuleerd. SiRM bekeek de haalbaarheid en impact van deze opties. Het onderzoeksbureau tekent hierbij aan dat er geen wondermiddel is: geen enkele beleidsoptie heeft naar verwachting een hoge impact én een hoge haalbaarheid.

Reduceren administratieve lasten

Zorgmedewerkers voelen de laatste jaren dat ze steeds meer tijd kwijt zijn aan administratie, meer dan ze acceptabel vinden. Door de tijd die medewerkers hieraan kwijt zijn te verminderen zouden het ziekteverzuim en de uitstroom uit de zorg afnemen. ‘Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 42 miljoen extra uren: een toename van 20 procent. Het realiseren van beleidsoptie 1 is sterk afhankelijk van de veranderkracht van verschillende partijen en wijzigingen in regelgeving’, schrijft SiRm.

Optimaal inzetten technologie

De tweede beleidsknop waaraan gedraaid kan worden, is het optimaal inzetten van technologie. En wel tijdens 30 procent van het werk. ‘Door slimme inzet van technologie wordt het aantal zorgmomenten, of de duur van zorgmomenten, gereduceerd en wordt de arbeidsproductiviteit hoger: er worden meer uren zorg geleverd per uur dat een medewerker aan zorg besteedt. Het slim inzetten van technologie kan ook de tijd die wordt besteed aan administratieve lasten verminderen. Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 16 miljoen extra uren: een toename van 7 procent. Het realiseren van beleidsoptie 2 is vooral afhankelijk van de veranderkracht en prikkels in de bekostiging.’

Bekwaam is bevoegd

De derde beleidsoptie gaat over wie welke handelingen in de zorg mag uitvoeren. ‘In deze beleidsoptie is de systematiek ‘bekwaam is bevoegd’ leidend voor de inzet van werknemers. Naar verwachting leidt dit tot extra instroom uit andere sectoren door een lagere drempel voor de overstap naar de vvt. Daarnaast leidt het tot betere benutting van het potentieel van niveau 2 en niveau 3 zorgpersoneel. Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 15 miljoen extra uren in de vvt: een toename van 7 procent. Het realiseren van beleidsoptie 3 hangt vooral samen met veranderkracht van veel verschillende partijen en met politieke besluitvorming.’

Grotere contracten

Veel zorgaanbieders zien belemmeringen om hun werknemers grotere contracten aan te bieden. Het wegnemen van deze belemmeringen zou bijdragen aan de houdbaarheid van de zorg. ‘Realisatie van deze optie leidt tot een toename van het aantal uren per werknemer en tot een grotere instroom omdat werken in de sector aantrekkelijker wordt. Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 8 miljoen extra uren: een toename van 3 procent. Het realiseren van deze beleidsoptie is vooral afhankelijk van wijzigingen in wet- en regelgeving en veranderkracht van cliënten.’

Begeleiding stagiairs

Het komt nog te vaak voor dat studenten de zorgopleiding voortijdig verlaten. Ook blijkt uit eerder onderzoek dat jonge werknemers soms al binnen een paar jaar nadat ze een zorgorganisatie binnen zijn gekomen, weer vertrekken. Er zou daarom meer geld moeten komen om stagiairs goed te begeleiden. ‘De verwachting is dat de uitval tijdens opleidingen gehalveerd wordt (dit gaat zowel om BOL, BBL, hbo-voltijd en hbo-duaal) en daarmee de instroom vanuit opleidingen hoger wordt. Daar staat een toename van de tijdsinvestering van de huidige werknemers tegenover voor betere begeleiding. Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 5 miljoen extra uren: een toename van 2 procent. Het realiseren van beleidsoptie 5 is vooral afhankelijk van ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, wijzigingen in de bekostiging en een (beperkte) verhoging van het macrobudget’, aldus SiRM.

Opleidingsfunctie wijkverpleging

De zesde beleidsoptie is het beter faciliteren en financieren van de opleidingsfunctie in de wijkverpleging voor de Beroeps Begeleidende Leerweg (BBL) en hbo-duaal. ‘De verwachting is dat de instroom uit de wijkverpleging en de doorstroom van werknemers naar een hoger niveau verdubbelt. Daar staat een tijdsinvestering van de huidige werknemers tegenover voor betere begeleiding waardoor zij minder zorg verlenen. Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 4 miljoen extra uren in de wijkverpleging: een toename van 6 procent. Het realiseren van beleidsoptie 6 is vooral afhankelijk van de concurrentie van de opleiding met andere opleidingen en wijzigingen in de bekostiging.’

Ruimte voor ‘vitaliTijd’

Er zou meer ruimte moeten komen voor vitaliTijd voor werknemers: meer tijd op een werkdag niet aan directe zorg besteed. ‘Realiseren van beleidsoptie 7 kost uren maar levert ook uren op door een mogelijke toename van de instroom, afname van de uitstroom, grotere contracten en lager ziekteverzuim. Het gemiddelde jaarlijks effect is lastig in te schatten omdat onbekend is hoeveel extra indirecte tijd nodig is om deze effecten te realiseren. Afhankelijk van deze aanname varieert het effect van 8 miljoen extra uren tot een niet direct terugverdiende investering van 32 miljoen uren.’

Regionale samenwerking en het btw-vraagstuk

Tot slot zouden zorgaanbieders makkelijker in de regio personeel moeten kunnen uitwisselen. Zorginstellingen doen dat nu al. Maar het ter beschikking stellen van arbeid wordt nu gezien als een dienst die met btw belast is tegen het hoge tarief. Dat hoge tarief wordt als een drempel ervaren. Het wegnemen hiervan zou een bescheiden effect op jaarbasis hebben.

‘Dit leidt tot grotere contracten en lagere uitstroom omdat werknemers meer flexibiliteit en vrijheid hebben in werktijden en contractomvang. Het gemiddelde jaarlijks effect bedraagt 1 miljoen extra uren: een toename van 1 procent. Het realiseren van deze beleidsoptie is vooral afhankelijk van de politieke besluitvorming. Het btw-vraagstuk speelt al langere tijd en omdat het fiscale wet- en regelgeving betreft speelt het Ministerie van Financiën een belangrijke rol’, aldus de onderzoekers van SiRM.