Elizabeth Holmes gold jarenlang als de Steve Jobs van de medische technologie. Dezelfde zwarte coltrui, maar dan veel jonger en vrouw. In 2003, op 19-jarige leeftijd, startte ze medtech-bedrijf Theranos, dat in de jaren daarna uitgroeide tot een miljardenonderneming. De unieke technologie die haar bedrijf maakte, zou met enkele druppels bloed een scala aan ziektes kunnen opsporen. Revolutionair!

Technologie kon beloftes niet waarmaken

De investeerders kwamen bij wijze van spreken spontaan langs om zoveel mogelijk geld in de brievenbus van Theranos te proppen. Talkshows en andere media verdrongen zich om de jonge, briljante ondernemer op het schild te hijsen. Enige minpuntje aan het hele verhaal: de technologie kon bij lange na de grote beloftes niet waarmaken. Ze bleek niet de nieuwe Steve Jobs, eerder de Silicon Valley-variant van Lance Armstrong.
Deze week startte de rechtszaak tegen Holmes, die twintig jaar gevangenisstraf boven het hoofd hangt.

Beloftes, rookgordijnen en een coltrui

De rechtszaak wordt breed uitgemeten in vooral de Amerikaanse media. Is hier sprake van grootschalige fraude of – zoals Holmes’ advocaten betogen – een mislukte onderneming? Een veel relevantere vraag lijkt mij: hoe dit heeft kunnen gebeuren. Hoe kon Holmes jarenlang de schijn ophouden en de ene na de andere investeerder en invloedrijke bestuurder om de tuin leiden? Het waren niet de minsten die zich aansloten bij haar polonaise. Zelfs de huidige Amerikaanse president Joe Biden, destijds vice-president, liet zich met haar in. De uitstekende Amerikaanse podcast The Drop Out schetst een ontluisterend beeld van de opkomst van Holmes en haar niet bestaande technologie. Met een verzameling mooie beloftes, wat rookgordijnen hier en daar en een coltrui kun je een heel eind komen, zo blijkt.

Rammelende algoritmes

De vraag die zich opdringt is: kan iets dergelijk in Nederland ook gebeuren? Het zorgelijke is dat ik die vraag niet vol overtuiging met nee kan beantwoorden. Natuurlijk: de schaal waarop Theranos zich tot grote hoogte fantaseerde, is uniek. Maar het feit is dat je ook hier met ondeugdelijke technologie een eind kunt komen. De duizelingwekkende aantallen rammelende algoritmes die tijdens de coronacrisis werden ontwikkeld, bewijzen dat. Op belangrijke posities ontbreekt specifieke technische kennis en onder druk van de crisis kan tech vol mankementen toch in gebruik worden genomen. De Europese wet- en regelgeving is door de bank genomen strenger dan de Amerikaanse. Toch kan ook dat ons niet helemaal vrijwaren van miskleunen. ‘AI is een vakgebied dat zich ontzettend snel ontwikkelt. Als je nu iets vastlegt in de wet, loop je morgen alweer achter’, zei UMC Utrecht-onderzoeker Saskia Haitjema daar onlangs over in een interview met Zorgvisie.

Doodsteek voor vertrouwen

De ambitieuze opkomst en noodgedwongen terugtrekkende beweging van Quin Dokters, die met digitale hulpmiddelen de eerste lijn wil moderniseren, geeft ook te denken. Onderzoek van de IGJ moet duidelijk maken of (en zo ja: wat) Quin iets te verwijten valt. Daar moeten we niet op vooruitlopen. Evenzogoed durf ik wel te stellen dat een deel van het kwaad al geschied is: de imagoschade is lastig te repareren. Daarbij bedoel ik niet het imago van een specifiek bedrijf of persoon, maar wel die van de technologie. Wie al sceptisch was over digitalisering van de eerste lijn, ziet zijn argwaan bevestigd in het verhaal van Quin. En wie al weinig heil zag in algoritmes kan op de belabberde covid-modellen wijzen om zijn gelijk te halen. Terwijl medische technologie staat of valt met het vertrouwen van patiënt en zorgprofessionals.

Luchtfietsers en digitale kwakzalvers

We mogen luchtfietsers en digitale kwakzalvers de toekomst van de zorg niet laten bedreigen door daar de ruimte aan te geven. Wat we nodig hebben, zijn mensen met verstand van zaken en een kritische blik. Die weten dat innovatie in de zorg essentieel is, maar alleen bestaansrecht heeft als de kwaliteit gewaarborgd is. En dat als iets te mooi om waar te zijn lijkt, dat vaak ook zo is.