Die oproep klinkt begrijpelijk: er zijn lange wachttijden, dus waarom zou je grenzen stellen aan het budget? Toch is het loslaten van deze plafonds geen oplossing. Sterker nog, het werkt averechts – vooral voor de patiënten die het meest kwetsbaar zijn.
Verkeerd prikkelmechanisme
Ons zorgstelsel is gebouwd op solidariteit. Maar zonder plafonds verdwijnt de prikkel om onderscheid te maken tussen lichte en complexe problematiek. Zorgverzekeraars worden dan verplicht om álle zorg in te kopen. Het gevolg: capaciteit voor zware zorg komt onder druk te staan en juist de ernstigste gevallen blijven wachten.
De realiteit is dat patiënten met lichte klachten vaak snel geholpen worden, terwijl mensen met complexe problemen soms jarenlang geen plek vinden. Voor lichtere zorg zijn meer behandelaren beschikbaar: het werk is overzichtelijker, de risico’s kleiner en de omstandigheden gunstiger. In de complexe ggz is het tegenovergestelde waar: agressie, crisisinterventies en meervoudige diagnoses maken het werk zwaarder en minder aantrekkelijk.
Een schrijnend voorbeeld
Een voorbeeld van een huisarts. Een van zijn patiënten is een 25-jarige ict’er met een ernstige eetstoornis, autisme en epileptische aanvallen door overmatig water drinken. De huisarts vreest voor zijn leven, maar kan meer dan een jaar lang geen plek vinden. De ouders leven dagelijks met de angst dat hun zoon zal overlijden. Tegelijkertijd kan een student met een lichte depressie vaak al binnen een week terecht. Huisartsen zien dit dagelijks: wie lichte klachten heeft, vindt razendsnel een behandelaar; wie complexe problemen heeft, wacht eindeloos.
De cijfers zijn helder
Volgens onderzoek van Trimbos-Nemesis heeft inmiddels 25 procent van de bevolking een psychische stoornis, tegenover 17 procent in 2010. Bij jongeren tussen de 15 en 35 jaar is dat zelfs 38 procent. De Nederlandse ggz kan echter maar 9 procent van de bevolking bedienen. De vraag groeit dus veel sneller dan het aanbod; de rek is eruit.
Zorgverzekeraars gebonden aan regels
Vaak klinkt het: “Zorgverzekeraars bepalen toch zelf wat ze inkopen?” In werkelijkheid zijn zij gebonden aan regels. Toezichthouders verplichten hen om wachttijden te monitoren zonder onderscheid tussen lichte en zware problematiek. Bovendien hebben verzekerden wettelijk recht op vrije zorgkeuze. Daardoor moeten verzekeraars ook lichte zorg grootschalig inkopen – wat hun mogelijkheden om zware zorg voorrang te geven beperkt.
Pleidooi voor gedifferentieerde wachttijdnormen
Wij pleiten voor gedifferentieerde wachttijdnormen: maak onderscheid tussen lichte en complexe ggz-problematiek. Pas als zorgverzekeraars gericht kunnen inkopen, kunnen we plafonds voor lichte zorg aanscherpen en middelen vrijmaken voor de zwaarste gevallen. Dat leidt tot betere arbeidsvoorwaarden in de complexe zorg, minder verloop onder personeel en kortere wachttijden voor patiënten die het meest lijden.
Solidariteit heruitvinden
De ggz staat op een kruispunt: blijven we capaciteit vullen met lichte klachten of kiezen we voor de mensen met de grootste nood? Wij kiezen voor dat laatste. Maar daar hebben we steun voor nodig – van toezichthouders, beleidsmakers en de samenleving. Geef zorgverzekeraars de instrumenten om het verschil te maken. Dan blijft solidariteit geen mooie gedachte, maar wordt het werkelijkheid voor de mensen die het het hardst nodig hebben.
Door: Bram de Wit, huisarts in Limburg, Corinne Tutein Nolthenius, directeur inkoop & transformatie ggz, coöperatie VGZ en Ubert Klink, senior zorginkoper ggz bij VGZ.
Helaas slaan de auteurs de plank volledig mis. Ze vragen om betere instrumenten, zoals gedifferentieerde wachttijdnormen, om een probleem op te lossen dat door het systeem zelf wordt veroorzaakt. Dit is slechts ymptoombestrijding, en dit draagt NIET bij aan een structurele oplossing.
Het probleem is niet dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen lichte en zware zorg. Het probleem is een pervers systeem waarin zorgverleners worden bestraft voor het helpen van patiënten zodra een arbitrair budgetplafond is bereikt. Dit is geen “prikkel”, maar bureaucratische wreedheid.
De voorgestelde “oplossing” geeft de zorgverzekeraar, die als poortwachter fungeert, nog meer controle. Dit terwijl de marktwerking die zij vertegenwoordigen juist heeft geleid tot een wildgroei aan solistische en vaak ondeskundige zorgaanbieders, zoals de Inspectie (IGJ) al constateerde.
Dit stelsel faalt fundamenteel.
We hebben geen behoefte aan nieuwe knoppen voor de ‘ inkopers ‘ van zorg en hun kritiekloze cheerleaders.
We hebben een systeemverandering nodig: geef de regie dus terug aan de professionals , schaf perverse financiële prikkels af en behandel zorg als een recht, niet als een product.
Dit is voor een deel een onzinnig aanname dat bij het loslaten van de omzetplafonds de complexe GGZ vrager nog verder zal benadeeld worden. Nu is iedereen de dupe van het wanbeleid door omzetplafonds en bemoeienis van hoe de overheid en zorgverzekeraars vinden dat de GGZ uitgevoerd moet worden. Grote, middel en kleine GGZ instellingen met contracten draaien hun zorg met de rem er op wat kan betekenen dat ze 20-40% van de behandelcapaciteit niet inzetten vanwege geldtekort. Daar zijn de complexe GGZ vragers pas de dupe van en vermindert sterk het werkplezier van de behandelaren. Die kiezen er steeds vaker voor om als 1 pitter verder te gaan of in een kleine groepspraktijk waar ze zelf de regie hebben over de te geven zorg.
Ga eerst als overheid en zorgverzekeraars de autonomie teruggeven aan de GGZ instellingen en de individuele behandelaar om de zorg zo in te zetten zoals zij dat goed achten aan de stand der wetenschap. En het afschaffen van het omzetplafond hoort daar ook bij, je kunt toch niet meer declareren dan dat je aan behandelcapaciteit hebt. Dat mag de overheid van mij wel in de gaten houden en dat het voldoet aan de stand van de wetenschap. Eerst er maar eens 1 miljard structureel bij en het vereffeningsrisico ook invoeren voor de GGZ.