Dat klinkt sympathiek in een sector die zoekt naar meer mensgerichte zorg. Maar juist in een complex systeem als de zorg is het essentieel om intenties te koppelen aan bewijs. Want zonder wetenschappelijke onderbouwing, loopt ook een goedbedoeld model risico op ineffectiviteit of zelfs schade.

Het risico

De risico’s van PG schuilen niet in de brede aanpak, maar omdat het nog aan diepgang en wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. De theoretische onderbouwing is beperkt, het is onduidelijk wat de spinnenweb-vragenlijst precies meet, en er is (nog) geen bewijs dat de PG-aanpak werkt. Professionals geven zelf aan dat, hoewel het ‘andere gesprek’ weliswaar empathisch is, het regelmatig zonder vervolg blijft.

De positieve ervaringen van PG kunnen ook toe te schrijven zijn aan meer en persoonlijke aandacht. Zo weten we dat ’Krachtige basiszorg’ eveneens enthousiast wordt ontvangen, zonder vragenlijst. De vraag is hoe specifiek de effecten van PG zijn. Toch herkennen cliënten zich vaak niet in abstracte termen als ‘zingeving’, of voelen zich niet serieus genomen als structurele problemen zoals armoede, schulden en uitsluiting buiten beeld blijven. Het ontbreken van rechtvaardigheid als factor op veerkracht binnen het model van PG is daarmee een groot gemis. Zonder aandacht voor armoede, schulden en uitsluiting en het effect op de subjectieve sociale status dreigt PG belangrijke factoren buiten beeld te laten.

Staat Positieve Gezondheid gelijk aan preventie?

Preventie heeft vaak een duidelijke gedrags- of gezondheidsdoelstelling. Mét meetbare uitkomsten. PG gaat verder: het wil gezondheid herdefiniëren en benadrukt betekenisgeving en functioneren. Dat is waardevol en tegelijkertijd kwetsbaar. Want waar preventie inmiddels stevig verankerd is in richtlijnen en onderzoek, is PG tot nu toe vooral een inspirator en ‘conversation starter’. Het mist aansluiting bij bewezen psychologische modellen (zoals de Zelfdeterminatietheorie), en houdt onvoldoende rekening met structurele ongelijkheid die gezondheid beïnvloedt.

PG gaat over zelfregie, naar dat is niet hetzelfde als zelfbeschikking zoals dat in de zelfdeterminatietheorie wordt gebruikt. Zelfbeschikking heeft aantoonbare gunstige effecten op welbevinden en veerkracht. Sturen op zelfregie kan zelfs leiden tot verlies van autonomie, juist omdat men niet concreet geholpen kan worden. Daarmee zitten er ook risico’s aan het rücksichtslos implementeren van PG in je eigen instelling of ziekenhuis. Voor bestuurders is het cruciaal om niet alleen naar de aantrekkingskracht van een model te kijken, maar ook naar de onderliggende theoretische en empirische basis.

Waardevolle deuren geopend

We zijn niet tegen PG, integendeel. Het model heeft waardevolle deuren geopend. Maar wie écht impact wil maken, zet de volgende drie stappen:

1. Veranker PG in wetenschappelijke theorieën zoals motivatie, veerkracht en gedragsverandering. De afgelopen jaren zijn eerder oproepen gedaan, maar tot nu toe zonder gevolg. Wij boden en bieden onze input en hulp aan om zonder tegenprestatie mee te denken aan het Instituut voor PG;
2. Erken en adresseer structurele belemmeringen, denk aan bestaansonzekerheid, discriminatie of institutioneel wantrouwen;
3. Onderzoek de effectiviteit van PG in verschillende contexten. Er zijn positieve praktijkervaringen, maar die zijn niet hetzelfde als bewijs. We pleiten dan ook voor gerichte studies die onderzoeken wat werkt, voor wie, en onder welke voorwaarden. En valideer ook de vragenlijst met het spinnenweb, want de huidige versie meet waarschijnlijk niet wat je wil weten. Een gevalideerde vragenlijst kan net zo goed functioneren als een gespreksstarter, maar biedt evidente extra voordelen.

Verdiepen, verrijken, valideren

Positieve Gezondheid heeft de zorg veel gebracht in termen van inspiratie en nieuwe perspectieven. Als we nu samen de stap zetten naar verdieping, validatie en verankering, kan dit gedachtegoed uitgroeien tot een stevig fundament voor mensgerichte zorg. Wij schrijven dit niet als afstandelijke critici, maar als betrokken zorgverleners en onderzoekers die dagelijks zien hoe belangrijk zingeving en aandacht zijn. Laten we een constructieve aanpak zoals PG beoogt serieus nemen en dus verdiepen, verrijken en valideren. Want dan draagt het écht bij aan betere zorg voor iedereen.

Wij delen de wens om meer aandacht te hebben voor betekenis, zingeving en eigen regie. Daar staan wij volledig achter. Toch zijn we ook kritisch. Deze kritiek is echter bedoeld om PG duurzamer en krachtiger te maken, niet om het te ondermijnen. Ons hele artikel leest u hier.

Door Christiaan Vinkers, psychiater en hoogleraar Stress en Veerkracht in de Psychiatrie, Amsterdam UMC, VU Amsterdam en Chi Chiu, vitaliteitskundige en eigenaar Chivo