Wat was de aanleiding om met onderzoek naar de drie-vragen-methode te starten?

“Tijdens de eerste covid-golf zijn we bijgesprongen in de wijk- en IC-zorg. In beide sectoren ervoeren wij de enorme impact van de pandemie op zorgprofessionals (in opleiding) zelf. De behoefte aan peer support en emotionele ondersteuning was groot, maar vaak lastig op een passende en effectieve manier te realiseren in de hectische waan van de dag. 

Op dat moment lazen we in het whitepaper van wetenschappelijk onderzoeker Rose Collard en hoogleraar Verplegingswetenschap Hester Vermeulen over de ‘drie-vragen-methode’ (Box 1). Het is in onze ogen een laagdrempelige en praktisch toepasbare manier om het emotioneel welbevinden van zorgprofessionals en zorgstudenten te ondersteunen. 

ZonMw schreef ten tijde van de eerste covid-golf een oproep uit voor onderzoek naar praktische, snel toepasbare innovaties in covid-zorg. Dit leek ons een mooie kans om de toegevoegde waarde van de drie-vragen-methode in deze crisistijd te onderzoeken. We schreven de subsidieaanvraag, en met succes!” 

Wat hield het onderzoek in?

“Voor zowel tweede-, derde-, vierdejaars verpleegkundestudenten als verpleegkundigen werkzaam in het Amphia ziekenhuis (waar Annemarie destijds werkzaam was als verpleegkundig onderzoeker, red.) organiseerden we zes gesprekken met focusgroepen. Deze gesprekken werden geleid door een moderator, om onafhankelijkheid te kunnen borgen.

Het doel van de focusgroepen was tweeledig: het bood ons de mogelijkheid om data te verzamelen over de praktische toepasbaarheid van de drie-vragen-methode, maar het was ook een kans voor deelnemers om hun ervaringen van het werken tijdens de covid-tijd met elkaar te delen. Zeker voor verpleegkundestudenten was de impact groot: zo kwam het voor dat tijdens een stageperiode in een verpleeghuis 28 van de 30 bewoners overleden aan covid. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten. Daarnaast was er de angst om besmet te raken of familie en vrienden te besmetten. 

Ook de fysieke belasting, met name door het dragen van beschermingsmiddelen, en de hoge werkdruk zorgden voor veel stress. Studenten en verpleegkundigen lagen van dit soort dingen nachtenlang wakker, zo bleek uit de gesprekken. Onder verpleegkundigen was vooral het gevoel van machteloosheid groot: als verpleegkundige wil je patiënten helpen en beter maken, maar door het nieuwe ziektebeeld ontbrak de juiste kennis en ging dit dus niet altijd. Dat was voor velen erg frustrerend. 

Met betrekking tot de drie-vragen-methode stelden we een aantal scenariovragen: stel, je zou als verpleegkundige of verpleegkunde student in een bepaalde situatie zitten, zouden de drie vragen je dan helpen? Wanneer zou je ze gesteld willen hebben? Tijdens een standaard moment, zoals een dagstart of een voortgangsgesprek, of meer ‘informeel’ bij de koffieautomaat? En wie zou de vragen het beste kunnen stellen? Een leidinggevende of zou het meer collegiaal moeten gebeuren op een moment waarop je ziet dat iemand het nodig heeft? 

Uit de gesprekken in de focusgroepen bleek dat het in zowel onderwijs als zorgpraktijk erg wenselijk is om dit soort vragen te stellen tijdens bijvoorbeeld intervisiesettings of als studenten of collega’s onderling. Deelnemers gaven aan dat ze vaak moeilijk met ‘buitenstaanders’ kunnen praten over situaties die ze meemaken op het werk, dus dan helpt het juist om de psychologische impact te bespreken met collega’s die hetzelfde meemaken. 

Op basis van de input uit de focusgroepen konden we aanbevelingen doen voor de toepassing van de methode in zowel onderwijs als zorgpraktijk.”  

Wat waren de belangrijkste inzichten uit de focusgroepen?

• De drie-vragen-methode is behulpzaam bij het verminderen van en omgaan met emotionele belasting
• De vragen kunnen zowel in onderwijs als de zorgpraktijk ingezet worden
• De toepassing kan zowel in formele (bijv. intervisie, dagstart, overdracht) als informele (koffiepauzes, collegiaal gesprek) onderwijs- en praktijksituaties plaatsvinden 
• Zowel collega’s als leidinggevenden kunnen de drie-vragen-methode toepassen om aandacht te besteden aan het psychisch welbevinden

Hoe zijn de resultaten gedeeld?

“Zoals op de website van ZonMw te vinden, is er op diverse manieren aandacht besteed aan de resultaten van de focusgroepen en onze aanbevelingen. Er zijn vijf ‘kennisproducten’ gemaakt:

• Interactieve pdf voor de zorgpraktijk
• Factsheet voor de zorgpraktijk
• Interactieve pdf voor het onderwijs
• Factsheet voor het onderwijs
• Publiekssamenvatting

Op deze manier kon iedereen de resultaten kon inzien en er indien gewenst zelf mee aan de slag gaan.” 

Heeft het inzetten van de drie-vragen-methode ook buiten covid-tijd meerwaarde?

“Ja, zeker! In onze ogen zou het heel waardevol zijn om de drie vragen als standaard onderdeel van het werken in een ziekenhuis of zorginstelling in te bedden. Het feit dat de methode echt maar uit drie vragen bestaat en niet allerlei aanvullende ingewikkelde dingen vraagt, maakt het laagdrempelig in te bouwen in de zorg van alledag. Je zou dit bijvoorbeeld bij een overdrachtsmoment of dagstart kunnen doen. Of bij een bestaand reflectiemoment, zoals een time-out of debriefing. Er zijn veel verschillende momenten waarop het kan en dit gebeurt in verschillende organisaties ook al, dat is mooi om te zien. 

De drie-vragen-methode hebben we nu onderzocht bij verpleegkundigen, maar het kan ingezet worden voor alle zorgprofessionals of zelfs in een multidisciplinaire setting. Dit kwam ook duidelijk terug uit de focusgroepen over het werken in covid-tijd: je draaide met elkaar de zorg, iedereen werkte met elkaar samen; van schoonmaak tot medisch specialist. Dan is het ook waardevol met elkaar hierop te reflecteren en voor elkaar te zorgen.”  

Gebeurt deze bredere toepassing ook al?

“Ja, zowel in de zorgpraktijk als in onderwijs heeft de methodiek zich bewezen en een duidelijke plek gekregen. Diverse zorginstellingen hebben de methodiek breder in de organisatie geïmplementeerd en in onderwijs wordt het veelvuldig gebruikt bij studieloopbaancoaching en bij intervisiemomenten tijdens stagebegeleiding. Avans heeft de drie-vragen-methode en de toepassing in onderwijs ook verspreid naar andere onderwijspartners, waardoor dit een vlucht heeft genomen. 

Mooi om te zien is dat toepassing in de zorgpraktijk zich niet beperkt tot de ziekenhuiszorg, maar dat de methode ook in bijvoorbeeld de gehandicaptenzorg en de thuiszorg ingezet kan worden, zo blijkt uit diverse praktijkgericht verpleegkundig afstudeeronderzoeken: zorgsectoren waar de behoefte aan ondersteuning bij emotionele belasting tevens leeft.” 

Wat zijn jullie toekomstplannen met betrekking tot de drie-vragen-methode?

“Op dit moment staat de oproep voor deelname aan het vervolgonderzoek uit. Zes HBO-verpleegkundigen in opleiding bij Avans Hogeschool onderzoeken in hoeverre er in Nederland gebruik wordt gemaakt van de drie-vragen-methode en wat hier de ervaringen mee zijn. Zij voeren desk research uit en houden verdiepende interviews. Dit vervolgonderzoek vindt tevens plaats in samenwerking met ZonMw. Op basis van de resultaten kan de implementatie en borging van de drie-vragen-methode nog verder doorontwikkeld worden.”  

Welke ‘tips & tops’ heb je voor organisaties die met de drie-vragen-methode aan de slag willen gaan?

1. Maak het niet groter dan het is: het zijn drie vragen die laagdrempelig ingezet kunnen worden en vraagt verder geen extra handelingen

2. Begin informeel: houd de vragen bijvoorbeeld eerst eens bij jezelf in het achterhoofd en stel ze aan een collega. Wanneer de reacties hierop positief zijn en meer mensen de toegevoegde waarde gaan zien, kun je het verder uitbouwen.
3. Integreer het in iets bestaands, zoals een time-out, overdracht of dagstart moment. Dan komt het er niet extra bij, is het niet weer iets nieuws.