De boodschap van Human Forever is ontroerend en tegelijk ongemakkelijk voor de zaal, die gevuld is met vele zorgbestuurders en zorgprofessionals in de ouderenzorg. De film is een hartstochtelijke oproep om te stoppen met het opsluiten van mensen met dementie in instellingen en hen te blijven zien als mensen. “Anders kijken is anders doen. Als we mensen met dementie echt als mens zien, veranderen alle regels en protocollen waarmee we het systeem hebben ingericht”, zei Toebes onlangs in een interview met Zorgvisie.

Human Forever: spiegel voor samenleving

De film houdt niet alleen zorgaanbieders en zorgverleners een spiegel voor, maar de hele Nederlandse samenleving. Het huidige systeem, dat mensen met dementie reduceert tot hun ziekte zodra de diagnose is gesteld, plaatst mensen met dementie buiten de samenleving. Binnen de muren van verpleeghuizen is de medische bril dominant. De nadruk op veiligheid en het uitbannen van risico’s drukt de kwaliteit van leven naar de zijlijn. Toebes: “Wij zien het verpleeghuis als een gouden vogelkooi waarin niets kan en mag gebeuren. Het is zo moeilijk om het gesprek aan te gaan welke risico’s we accepteren. Voor welzijn en kwaliteit van leven hebben we een andere aanpak en inrichting van de zorg nodig.”

ActiZ: eerlijke boodschap

“Het is een eerlijke en harde boodschap”, zegt Anneke Westerlaken, voorzitter van ActiZ, brancheorganisatie van ouderenzorgaanbieders. “Zonder dat het een aanval is op de ouderenzorg.” Toebes bedoelt de film nadrukkelijk niet als verwijt aan zorgaanbieders. “De manier waarop de Nederlandse samenleving omgaat met dementie is het gevolg van keuzes die, vaak met de allerbeste bedoelingen, in het verleden zijn gemaakt.” Dat betekent dus ook dat het anders kan, door nu andere keuzes te maken.

Betrokkenheid familie

De kritiek geldt niet alleen zorgaanbieders, maar ook familie van mensen met dementie. De bereidheid in Nederland om te zorgen voor de eigen ouders is erg laag vergeleken met andere landen, bleek onlangs uit Europees onderzoek. Slechts 16 procent wil dat. Dat staat in schril contrast met landen als Zuid-Afrika en Moldavië, die Toebes bezoekt. Een Zuid-Afrikaanse dochter trekt bij haar ouders in en noemt het een voorrecht om voor haar ouders te zorgen.

Schaduwzijde welvaart

“Het is de schaduwzijde van onze welvaart”, zegt Amstelring-bestuurder Inge Borghuis. “Onze samenleving is zo geïndividualiseerd en georganiseerd.” De gemeenschapszin waarin buren en familie zich om elkaar bekommeren is uitgehold. Mensen met dementie zijn weggeorganiseerd uit de samenleving.

Jos de Blok: indrukwekkend

“Indrukwekkend”, vindt Buurtzorg-directeur Jos de Blok. “Het is goed dat Teun die boodschap blijft herhalen: zie mensen met dementie als mensen en behandel ze ook zo. Sluit ze dus niet op in instellingen, maar ondersteun ze met interventies als de sociale benadering van dementie en preventie. Dan krijgen we een betere wereld.”

Fingers-model Karolinska

Opmerkelijk is hoe Zuid-Korea inzet op de preventie van dementie. De vice-minister van volksgezondheid verklaart dat inzet op preventie staatsprioriteit is. Dit komt doordat Zuid-Korea een van de meest vergrijzende landen ter wereld is. De Rijksoverheid biedt alle 60-plussers een op maat gesneden preventieprogramma aan, dat is gebaseerd op het Fingers-model van het Zweedse Karolinska Instituut. Bewegen, gezonde voeding, cognitieve uitdagingen, sociale activiteiten en aandacht voor cardiovasculaire risicofactoren zijn de vijf vingers. “Wat goed is voor het hart, is goed voor de hersenen”, zegt de Zweedse wetenschapper Miia Kivipelto.

De eerste resultaten in Zuid-Korea zijn hoopvol. Het programma, waaraan de senioren na een oproep van de overheid vrijwillig kunnen deelnemen, laat zien dat de inzet op preventie mogelijk 40 procent van dementie kan voorkomen.

Oma Teun Toebes

Dementie kan ontzettend ontwrichtend zijn, merkt Toebes van nabij nu zijn oma het heeft. “Mijn oma gaat nu naar de daginvulling. Straks gaat ze misschien naar een verpleeghuis en gaan alle relaties die ze heeft opgebouwd bij de daginvulling verloren. Dan heeft ze opeens te maken met de zorgverlener van het verpleeghuis, die met haar komt bingo-en, koersballen en naar de trommelclub gaat. De andere aanpak gaat dus over de inrichting van ons systeem. We moeten de kracht benutten van gemeenschapszin en sociale relaties.”