Door de vergrijzing neemt de behoefte aan ouderenzorg toe, en daarmee ook de vraag naar mantelzorgers. (Zorg)professionals komen met creatieve oplossingen om met verschillende dilemma’s om te gaan. Bijvoorbeeld steeds langere wachtlijsten in de thuiszorg. E-health wordt hierbij vaak als uitkomst gezien. Slimme technologie zou het leven van ouderen en mantelzorgers makkelijker kunnen maken. Onderzoek toont echter aan dat e-health nog lang niet altijd goed aansluit op de behoeften van zowel ouderen als mantelzorgers.

iZi-ervaarwoning

In 2016 startte het project met een leefwereldonderzoek onder bewoners van de flats aan de Steenhouwersgaarde in Den Haag. Hiermee zijn alle behoeften in kaart gebracht, gericht op verschillende vormen van technologische ondersteuning. Op basis van de resultaten is vervolgens de iZi-ervaarwoning ingericht. In dit driekamerappartement aan de Steenhouwersgaarde in Den Haag staan ruim negentig slimme oplossingen gepresenteerd. Bewoners kunnen er de technologie uitproberen en erover in gesprek gaan met elkaar. In 2017 hebben honderd bewoners diverse technologische toepassingen thuis uitgeprobeerd. Na de testfase heeft iZi in samenwerking met het LUMC de effecten hiervan geanalyseerd, en stelde in 2018 een plan van aanpak op over verdere uitbreiding van het project.

Kunststof kranen

Elke vrijdagochtend organiseren iZi-ambassadeurs een open inloop. Iedereen die geïnteresseerd is in het project kan een kijkje komen nemen in het appartement. Op vrijdag 19 april is het er al druk om tien uur ’s ochtends. Jan Buijs, ambassadeur en bewoner, licht alle toepassingen enthousiast toe tijdens de rondleiding. Sommige oplossingen hebben niet direct met e-health te maken, zoals antislip tegels in de badkamers, kunststof in plaats van metalen kranen in het bad (zodat mensen zich er niet aan branden) en een tandpasta dispenser. Handig voor bijvoorbeeld reumapatiënten die geen kracht meer in hun handen hebben.

Digitale deurspion

Maar ook wat betreft elektronische toepassingen laat de ervaarwoning veel creatieve mogelijkheden zien. Een voorbeeld is de elektronische raamopener in de slaapkamer. Buijs: ‘Sommige appartementen hebben hoge ramen. Ouderen gaan dan op een krukje staan, en lopen zo het risico dat ze vallen. Met de elektronische raamopener kunnen met een afstandsbediening vanuit bed de ramen openen en dicht doen’. Veiligheid blijkt een belangrijk thema. In de gang hangt een digitale deurspion. Via een schermpje zie je precies wie er voor de deur staat. ‘En als je het niet vertrouwt kan je een filmpje of foto maken. Mocht er wat zijn, kunnen ze zo opgespoord worden’. De voordeur kan geopend worden met een tag. Ook de thuishulp kan hiermee zelf naar binnen komen. Dat scheelt weer voor ouderen die slecht ter been zijn. De deur kan zelfs via een afstand geopend en gesloten worden, wat bijvoorbeeld handig is voor mantelzorgers.

Aangebrande aardappels

Ook in de keuken staat het belang van veiligheid voorop. Zo is de woning voorzien van kookbeveiliging die het gas automatisch uitschakelt wanneer er bijvoorbeeld iets aanbrandt. ‘Laatst was een bewoner, 93 jaar, aardappeltjes aan het bakken en hoorde ze een piepje. Omdat alle elektrische apparaten in haar huis een piepje geven, wist ze niet precies waar het vandaan kwam en ging ze op onderzoek uit. Ze vergat de aardappels die inmiddels aanbrandden. De kookbeveiliger signaleerde de rookontwikkeling en schakelde het gas uit. Haar zoon kreeg een melding via de app en belde meteen bezorgd op. Gelukkig was het gevaar al geweken’.

Foto’s delen met kleinkinderen

De technologische toepassingen vereisen kennis en vaardigheden rondom het gebruik van een smartphone en mobiele apps. Volgens Ans Vogelaar, ook ambassadeur en bewoner, is dit voor veel ouderen een grote stap: ‘Het gros van de bewoners heeft nog zo’n ouderwetse mobiel, voor noodgevallen. Zo’n smartphone vinden ze vaak eng’. Zelf moest ze ook over een hoge drempel stappen. ‘Ikzelf ook hoor. Maar nu ben ik heel blij met mijn seniorensmartphone, met extra grote toetsen en pictogrammen’. Er worden regelmatig cursussen gegeven in de flat waar het gebruik van een seniorensmartphone en seniorentablet wordt uitgelegd, waar veel bewoners graag aan meedoen. De motivatiebarrière die in onderzoek naar de aansluiting van e-health op ouderen naar voren kwam, speelde ook een rol bij de bewoners aan de Steenhouwersgaarde. Daarom werd tijdens de cursus gefocust op het sociale aspect van een smartphone. De mogelijkheid om foto’s naar kleinkinderen te sturen en van hen te ontvangen zorgde voor enthousiasme.

Design versus functionaliteit

Verschillende startups en fabrikanten ontwikkelen de e-healthtoepassingen. Een fraai design zegt echter nog niks over de functionaliteit. Christiane Wüstkamp, projectleider van iZi Gezond Lang Thuis, laat verschillende smartwatches zien waarmee ouderen bij noodsituaties hulp in kunnen schakelen. Wüstkamp: ‘Deze ziet er bijvoorbeeld heel mooi uit, maar het verschil tussen de knopjes is slecht te zien. Laat staan als je in paniek bent’. Een andere smartwatch werkt via Bluetooth wat ook niet ideaal blijkt te zijn, omdat je dan altijd afhankelijk bent van de verbinding. De simpelste, en tevens de niet de meest aantrekkelijke uitvoering, lijkt het best te werken. ‘Hij heeft een duidelijke SOS-knop en een spraakverbinding met vier contacten’. Je kunt hem om je nek hangen of aan je sleutelbos bevestigen.

De gebruiker centraal

Volgens Wüstkamp houden e-healthontwikkelaars nog niet echt rekening met de behoeften van ouderen. ‘De wensen van ouderen worden vaak pas tijdens het laatste stadium van het proces meegenomen, terwijl dat juist het startpunt zou moeten zijn’. De voorkant van zo’n product ziet er dan wel heel shiny uit maar de achterkant is vaak nog niet goed geregeld, aldus Wüstkamp. Ze benadrukt dat het belangrijk is om de persoon zelf centraal te stellen. ‘Mensen verschillen in hun kennis van technologie en digitale vaardigheden. Als ontwikkelaar moet je je afvragen, wie heb ik voor me? Wat kan hij of zij aan? Ouderen krijgen nu nog hulpmiddelen die ze uiteindelijk niet gebruiken’. Ook hebben mantelzorgers baat bij e-health toepassingen.

Een voorbeeld is de sociale robot Tessa, die de bewoner herinnert aan dagelijkse handelingen en afspraken. ‘Onlangs kwam hier iemand met een dementerende vader. De Tessa kan dan handig zijn, en door de mantelzorgers op afstand ingesteld worden. Het belangrijkste is dat mensen beseffen dat het altijd mogelijk is om met de technologische toepassingen te beginnen, hoe eerder hoe beter’.