Door Melissa van der Windt, Erasmus MC

Het hebben van een gezonde leefstijl vergroot de kans om zwanger te worden en verkleint de kans op verschillende zwangerschapscomplicaties, zoals diabetes gravidarum (zwangerschapsdiabetes) en macrosomie (baby met hoog geboortegewicht). Echter is na jarenlang wetenschappelijk onderzoek ook bekend geworden dat schadelijke blootstellingen, waaronder ongezonde leefstijlgedragingen tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap kunnen leiden tot ziekten van het kind later in het leven. Bovendien kunnen door epigenetische veranderingen geïnduceerd door deze blootstellingen ook bij de volgende generaties nog een negatieve invloed op de gezondheid hebben. Op deze manier dragen (on)gezonde leefstijlgedragingen rondom de vroege zwangerschap bij aan de gezondheid van huidige en toekomstige generaties. Vrouwen met een kinderwens zijn zeer gemotiveerd om hun leefstijlgedragingen te verbeteren. En juist deze groep kan potentieel een enorme gezondheidswinst ervaren op het gebied van vruchtbaarheid, zwangerschap, foetale gezondheid en dus zelfs de gezondheid van de toekomstige generaties.

Onderzoek

Zowel de urgentie van het verbeteren van ongezonde leefstijlgedragingen voor vrouwen met een kinderwens als de potentie die deze groep heeft om hierin te slagen, motiveerde mij in 2018 om te starten met mijn promotietraject op dit onderwerp. In de vijf jaren die volgden voerde ik, samen met mijn promotieteam (Régine Steegers – Theunissen, Sam Schoenmakers, Lenie van Rossem), verschillende onderzoeken uit.

We richtten ons op de volgende aspecten: de effecten van leefstijlgedragingen op de zwangerschap, de effecten van leefstijlinterventies, de implementatie van leefstijlinterventies en de rol van psychologische therapieën om leefstijlgedragingen te verbeteren.

Blended leefstijlinterventie

Daarnaast ontwikkelden we een blended leefstijlinterventie waarin een face-to-face consult wordt gecombineerd met e-health. In dit consult kregen de vrouw, met kinderwens of reeds zwanger, en haar partner adviezen over hoe hun leefstijl verbeterd kon worden. Samen met een getraind counselor vulden zij de screening in van www.SlimmerZwanger.nl, een bewezen effectief online coaching programma ontwikkeld vanuit de afdeling Verloskunde en Gynaecologie van het Erasmus MC. Slimmer Zwanger voorziet het paar per e-mail gedurende 26 weken van tips, adviezen, vragen met interactie over hoe hun leefstijl verbeterd kan worden en daarnaast stuurt het gezonde recepten en vragenlijsten om de verbeteringen in hun leefstijl te monitoren. Het programma focust op de groente en fruitinname, foliumzuursuppletie, alcoholinname en rookgedrag. Onze studie toonde aan dat deze blended leefstijlinterventie een effectieve manier is om al deze leefstijlgedragingen te verbeteren.

In een studie die hierop volgde onderzochten wij de implementatie van de blended leefstijlinterventie. Vaak gebeurt het dat interventies effectief blijken in wetenschappelijk onderzoek, maar dat de implementatie in de dagelijkse praktijk niet of suboptimaal plaatsvindt. Dit fenomeen heet de science-to-practice gap. Logischerwijs wilden wij voorkomen dat onze interventie niet volledig tot haar recht zou komen. Daarom namen wij een vragenlijst af onder alle counselors; de zorgprofessionals die de counselingsgesprekken voerden. Wij baseerden onze vragenlijst op de MIDI-vragenlijst, dit is een gevalideerde Nederlandse vragenlijst om de verschillende aspecten van een ingevoerde innovatie te onderzoeken onder de gebruikers. Dit onderzoek leverde ons handvatten om de implementatie van de blended leefstijlinterventie te verbeteren. Zo gaven de counselors aan dat zij meer evaluatiemomenten wilden, zodat zij intensiever betrokken werden bij de implementatie. Ook kwam uit de vragenlijsten naar voren dat de counselors behoefte hadden aan meer kennis op het gebied van diëtiek. Om die reden organiseerden wij meerdere bijeenkomsten met een voedingswetenschapper, zodat zij hun vraagstukken konden bespreken.

Standaard onderdeel

Dit vragenlijstonderzoek gaf ons dus aanknopingspunten om de implementatie te verbeteren. Inmiddels is de blended leefstijlinterventie volledig geïmplementeerd en een standaard onderdeel van de zorg voor vrouwen met een kinderwens en zwangere vrouwen in het Erasmus MC. De afgelopen jaren kregen meer dan 1500 vrouwen en hun partner per jaar een leefstijlzorg-consult.

Leefstijl

Het Integraal Zorg Akkoord spreekt de ambitie uit om te streven naar een gezondheidszorg waarin ‘een gezonde leefstijl een integraal onderdeel uitmaakt van de reguliere zorg voor mensen met een gezondheidsklacht’. Het valt echter te bediscussiëren in hoeverre een gezonde vrouw met een kinderwens of een zwangere zonder ‘gezondheidsklacht’ ook van leefstijlzorg moet worden voorzien. Wetende welke effecten een ongezonde leefstijl kan hebben op de vruchtbaarheid en zwangerschapsuitkomsten, heeft het Erasmus MC de verantwoordelijkheid genomen om leefstijlzorg een standaard onderdeel te maken van een fertiliteitsbehandeling en de verloskundige zorg.

Substitutie

Naast ‘gezond leven en preventie’ is ook substitutie van zorg uit de tweedelijn naar de eerstelijn een aandachtspunt in het Integraal Zorg Akkoord. De vraag doemt dan op of de tweede- of zelfs derdelijn wel de aangewezen plek is om leefstijlzorg aan te bieden. Mijns inziens is het wellicht juist de taak van de (academische) ziekenhuizen om hierin het voortouw te nemen en effectieve leefstijlinterventies te ontwikkelen en te testen. Is een interventie effectief gebleken, dan kan het ook buiten de muren van het ziekenhuis, in de eerstelijn, toegepast worden.

Een blended leefstijlinterventie heeft dan zeker grote voordelen. Aangezien in deze vorm van zorg face-to-face consulten worden vervangen door e-health geeft het een minder grote belasting voor de zorgverlener. Dit kan leiden tot besparingen in zowel geld als tijd. Daarnaast geeft het de patiënt ook een zekere mate van flexibiliteit, doordat de zorg via e-health geconsumeerd kan worden waar en wanneer dit voor de patiënt uitkomt.

Maatschappelijke verandering

Tot slot benadruk ik in de discussie van mijn proefschrift dat het aanbieden van leefstijlzorg een belangrijk deel van de oplossing is om leefstijlgedragingen te verbeteren. Het is echter ook de omgeving die voor een groot gedeelte de leefstijlgedragingen van de patiënt bepaalt. Die omgeving eindigt echter niet buiten de ziekenhuismuren en zo zal de aanpak van ongezonde leefstijlgedragingen ook, en misschien zelfs met name, daar moeten plaatsvinden.

In onze consumptiemaatschappij worden de straten gedomineerd door fastfoodketens, ontbreekt het aan groene plekken voor recreatie en vieren we feestelijke momenten standaard met taart of bitterballen. Er zal dan ook een maatschappelijke verandering moeten plaatsvinden om het volledige potentieel van leefstijlzorg te bereiken. De gezondheidszorg kan het goede voorbeeld geven door leefstijlzorg aan te bieden, juist aan de groep waarbij de zorg ook effect heeft op de gezondheid van de toekomstige generaties.