Deel uitmaken van een cliëntenraad kan voor mensen met een talent voor toezichthouderschap een uitgangspunt zijn voor toetreding tot een raad van toezicht. ‘Leden van de cliëntenraad leren namelijk de organisatie goed kennen, volgen strategische en vakinhoudelijke ontwikkelingen van dichtbij en maken kennis met de zorgprofessionals en zorgvragers’, stelt Bas Baanders, deskundige op het gebied van goed toezicht en bestuur. Namens de Nederlandse Vereniging voor Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ) spant hij zich in om het ervaringsdeskundig perspectief te verankeren in raden van toezicht.

Gecombineerd perspectief

Nico de Louw is zo’n ervaringsdeskundige. In zijn jonge jaren is hij intramuraal opgenomen geweest, sindsdien heeft hij de kliniek als patiënt niet meer van binnen gezien. Zijn ervaringen tijdens die opname – met name de isoleercel – zijn hem zijn leven lang bijgebleven. Nu maakt hij gebruik van de kennis die hij de afgelopen jaren in zijn werkzame en persoonlijke leven heeft opgedaan. Zo was hij onder meer in directiefuncties werkzaam bij organisaties voor chronisch zieken en de ggz en werkte hij voor het ministerie van WVC (nu VWS). Hij vertelt: ‘In mijn werk heb ik speciale interesse gehad voor inhoudelijke ontwikkelingen in de ggz, zoals de ambulantisering, de implementatie van de herstelgedachte, aandacht voor somatiek en de implementatie van het model van Active Recovery Triad (ART).’

Voordat hij lid van de rvt werd, maakte De Louw deel uit van de cliëntenraad bij Arkin, waar hij een goed beeld kreeg van wat er zoal speelt bij de ggz-organisatie. Ook zoomde hij regelmatig in op de leefwerelden van cliënten en hun zorgprofessionals. Nadat De Louw zijn termijnen bij de cliëntenraad had volgemaakt, werd hij benaderd met de vraag of hij rvt-lid zou willen worden. Zo werd hij lid toezichthouder en lid van de commissie kwaliteit en veiligheid. De commissie kwaliteit en veiligheid heeft als voorzitter psychiater en Arkin-toezichthouder Audrey van Schaik. Daarmee verrijkt hij volgens de raad het palet aan perspectieven van waaruit de toezichthouders te werk gaan.

Afstand werkvloer verkleinen

De Louw richt zich als toezichthouder primair op de kwaliteit en veiligheid bij Arkin. Hij vertelt: ‘Als we de afstoting van een zorglijn bespraken, vroeg ik door wat dit betekende voor cliënten en wat er met hén zou gebeuren. Soms hebben kleine besluiten enorme gevolgen voor cliënten, daar moet je als raad van toezicht wel oog voor hebben. Als rvt – die toch altijd vanuit een zekere afstand toezicht houdt – loop je het risico dat de menselijke kant achter cijfers en papier uit zicht raakt. Daarom vind ik het belangrijk dat een rvt ook vanuit dát perspectief toezicht houdt op de organisatie.’

Van Schaik vertelt dat De Louw in de commissie kwaliteit en veiligheid soms behoorlijk gedetailleerd kan doorvragen. ‘Hij weet waarover hij het heeft en is goed op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. En hij ziet ook hoe belangrijk het is dat de raad van bestuur en de raad van toezichtervaringsdeskundigheid omarmen, bijvoorbeeld door de herstelgedachte actief uit te dragen. Dit draagt eraan bij dat de afstand tussen werkvloer, raad van bestuur en raad van toezicht kleiner wordt.’

Observationeel kijken

Volgens Van Schaik draagt de inhoudelijke insteek van De Louw als ervaringsdeskundige eraan bij dat de rvt op een andere manier informatie bespreekt. Als voorbeeld noemt ze de informatieverstrekking aan de rvt over het gebruik van Routine Outcome Measuring (ROM). ‘Je kan natuurlijk alleen kijken naar de meetbare kanten. Maar in onze raad kwamen we op een inhoudelijke bespreking en bespraken we enkele geanonimiseerde casussen, vanuit de invalshoek van ‘merkbare kwaliteit’. Dat observationeel kijken naar het primaire proces is een verrijking van het toezicht. Maar daar moet een raad wel aan wennen.’

Van Schaik vervolgt: ‘We zien deze kwalitatieve benadering ook terug in de werving van nieuwe leden voor onze raad. We zijn in de gesprekken gespitst op ervaringsdeskundigheid en herstelervaringen van de kandidaten zelf of van een naaste. We vinden het echt belangrijk dat toezichthouders persoonlijk affiniteit hebben met bijvoorbeeld de herstelgedachte en welke ervaringen de kandidaat op dat punt meebrengt uit het eigen leven of directe omgeving.’

Tips voor collega toezichthouders

Tot slot delen De Louw en Van Schaik twee tips met hun collega toezichthouders. Zo is het volgen hen een goed idee om oog te hebben voor cliëntenraadleden die over talenten en kwaliteiten voor het toezichthouderschap beschikken. ‘Dit lid kent de organisatie al goed en is gewend op het niveau van de raad van bestuur en raad van toezicht te opereren.’ Maak bovenal ook gebruik van de input van een ervaringsdeskundig lid van de raad van toezicht. ‘En zoek gezamenlijk naar manieren om in de commissie kwaliteit en veiligheid gericht de diepte in te gaan en vervolgens te bekijken welke onderwerpen hoe geagendeerd worden in de vergadering van de plenaire rvt’, adviseren De Louw en Van Schaik. ‘Zo verrijk je het palet aan perspectieven van waaruit de toezichthouders te werk gaan.’

Dit artikel is geschreven door Bas Baanders namens de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ).