Beleidsmakers en zorgaanbieders beginnen professionele zorg als aanvullend te zien. De personeelstekorten en de vergrijzing doen de vraag naar mantelzorg stijgen, niet alleen thuis, ook intramuraal. Daar komen verschuivingen van AWBZ-zorg naar gemeenten en bezuinigingen op tal van hulpmiddelen nog bij. Mantelzorgers krijgen steeds meer zorg en verantwoordelijkheid voor de logistiek op hun bord.
“Mantelzorgers vormen feitelijk de eerste lijn”, zegt organisatie- en innovatieadviseur Frank Verschuur. Hij sprak op een cursusdag van het landelijke Expertisecentrum Mantelzorg over de nodige veranderingen in de organisatie van de zorg en samenwerking met mantelzorgers. “Mantelzorgers kunnen de belasting beter aan als ze invloed hebben: op de indicatie, het zorg- of dienstenaanbod en het tijdstip waarop dat geleverd wordt. Nu hebben ze te weinig regelruimte. Zorgaanbieders, maar ook de gemeente en andere organisaties die diensten leveren, moeten minder voor de eigen productie gaan en meer voor de cliënt en zijn/haar mantelzorger. Zij zouden, dicht bij cliënten en mantelzorgers, lokale teams moeten vormen.”
Stel, een cliënt met een verstandelijke beperking heeft naast mantelzorg thuiszorg, MEE, de huisarts en gemeentelijke Wmo-voorzieningen nodig. Om effectief op de behoeften van mantelzorgers in te spelen zou een zorgteam van leveranciers volgens Verschuur ‘doorzettingsmacht’ moeten krijgen. ‘Professionals moeten mantelzorgers voor vol aanzien. Wees zuinig op mantelzorgers, geef hen regelcapaciteit,’ aldus Frank Verschuur.
Samenspel
Nel Wulms en Marlene Smorenberg, medewerkers van zorgorganisatie Land van Horne in Weert, buigen zich tijdens de cursus van het Expertisecentrum Mantelzorg over het formulier Mantelzorg in het zorg/leefplan (foto: Annemiek Onstenk). Zij oefenen samenwerking tussen formele en informele zorg, de een in de rol van professional, de ander als mantelzorger. Het Expertisecentrum Mantelzorg ontwikkelt, samen met brancheorganisatie Actiz, methodieken en praktische tools voor samenwerking van zorgverleners en mantelzorgers, waaronder een Samenspelscan en een Checklist Mantelzorgvriendelijke zorg.
Wulms en Smorenberg zijn heel enthousiast over de nieuwe kennis die ze opdoen. Nel Wulms: “Zo’n checklist, dat missen we nog in onze organisatie. De vragenlijst biedt verplegenden en verzorgenden houvast, en ook het vocabulaire om met mantelzorgers in gesprek te gaan.” Ondersteuning van mantelzorgers is voor hen overigens niet nieuw. Stichting Land van Horne, die wonen, zorg en welzijnsdiensten biedt, stelde in 2009 mantelzorgbeleid vast. Om draagvlak te creëren, werden zowel leidinggevenden als uitvoerenden geschoold. Mantelzorgers zijn nu vanaf de intake van een cliënt serieuze partners in de zorg. Medewerkers vulden ook al eens de Samenspelscan in. Marlene Smorenberg: “Sommige medewerkers schrokken van de lijst. ‘Doe ik het niet goed dan?’ Anderen vinden het moeilijk om mantelzorgers als expert in de zorg voor hun naaste te zien. Het is onwennigheid, geen onwil. Maar na enige tijd raken medewerkers eraan gewend het gebruikelijke zorgaanbod af te stemmen met mantelzorgers. Ook de omgang en onderlinge verstandhouding gaan erop vooruit, zeggen ze.”
Cultuuromslag
Het Expertisecentrum Mantelzorg voert een driejarig mantelzorgprogramma uit, onder andere voor de brancheorganisaties Ggz Nederland en ActiZ. Het gaat de laatste om niets minder dan een cultuuromslag in de zorg. “De zorg moet kantelen. Professionals met de witte jas krijgen een andere rol, meer op de achtergrond”, zegt Annemiek Mulder van ActiZ. Het netwerk van mantelzorgers en anderen rondom een cliënt is ‘samenredzaam’ en eerstverantwoordelijke voor de directe zorg. Mulder: “Voor beroepskrachten betekent dat een nieuwe kijk op de werkelijkheid. Verzorgenden en verplegenden hoeven niet meer alles zelf te doen. Wat ons betreft gaan ze meer zorgen dát, dan zorgen vóór. Professionals en mantelzorgers zijn collega’s geworden.”
ActiZ steunt haar leden bij het ontwikkelen van mantelzorgbeleid dat op de nieuwe taakverdeling is gericht. Vakbekwaamheid blijft nodig, stelt Mulder. “Het is een misverstand dat we minder inzet van professionals vragen. Voor samenwerking met mantelzorgers en het op de achtergrond opereren van professionals zijn zelfs nieuwe competenties nodig. ActiZ is met beroepsverenigingen in gesprek over deskundigheidsbevordering.”
Financiële prikkel
Dat steeds meer neuzen dezelfde kant op gaan staan, blijkt ook uit de financiële prikkel die zorgkantoren van Zorg en Zekerheid in Leiden verlenen aan zorgorganisaties die het eigen netwerk van cliënten betrekken bij de zorg. Anneke Augustinus, manager care van Zorg en Zekerheid: “Aanbieders van AWBZ-zorg die zich actief inzetten om het netwerk van cliënten (mantel)zorg te laten leveren, ontvingen voor 2011 een prijsopslag van 1 procent. We zien dat zorgaanbieders steeds steviger discussiëren over de vraag of er overnemende of aanvullende zorg nodig is. Waar dat noodzakelijk is, neemt de professional alle zorg en diensten op zich. In andere gevallen vult de professional de door het netwerk geboden zorg aan. Het netwerk bestaat wat ons betreft niet alleen uit familieleden. Ook buren en mensen van verenigingen als de kerk of sportverenigingen maken daar deel van uit. Om voor de prijsopslag in aanmerking te komen moeten aanbieders bijvoorbeeld deelnemen aan landelijke initiatieven als Zorg voor Beter met vrijwilligers, Eigen Kracht-conferenties en het project Samenspel.”
Meerdere instrumenten
Het Expertisecentrum Mantelzorg, een samenwerkingsverband van de kenniscentra MOVISIE en Vilans, ontwikkelde verschillende praktische instrumenten voor samenspel van beroepskrachten en mantelzorgers. Voorbeelden zijn: een Samenspelscan, een Ecogram, een Lesbrief leerzame ontmoetingen voor verzorgenden en Digitaal communiceren met familieleden via Sharecare, Familienet, etc. De tools en handleidingen zijn gebundeld in een handzaam boekje met cd-rom, Impulspakket Samenspel. Het is verkrijgbaar bij het Expertisecentrum Mantelzorg, te bestellen via de webwinkel van MOVISIE of te downloaden als pdf-bestand op www.expertisecentrummantelzorg.nl.
Antoinette Tanja en Annemiek Onstenk
Zorgvisie magazine
Interesse in meer achtergronden? Word nu abonnee van Zorgvisie.
Instanties, bestuurders en managers hebben voor allerlei onzinnige dingen tijd en geld en het mantelzorg onderzoek is HELAAS niet representatief (51 !!). Ik zou het als instantie niet eens durven zeggen. Misschien moeten we naar het systeem bij leidingevenden: het salaris is deze maand HELAAS niet compleet. Maar dat is niet erg, ik kom/kwam in veel verpleeg- en verzorgingsinstellingen en ik stel heel treurig vast dat de mantelzorger zich inspant omdat hij de zorg (waar hij dik voor betaald) ONVOLDOENDE vindt: te lang op het toilet, kamer niet voldoende schoon, soms verkeerde medicijnen (medicijnen van de grond oprapen), eenmaal douchen per week (als er tijd is !!), nooit of nauwelijks naar buiten, niet of nauwelijks helpen bij eten, zelden opbeurende zin of een arm om de schouder, geen privacy, geringe ontspanning, versnaperingen als er een kracht is. En dat wordt nu uitvoerig besproken door mensen die zorgen voor twee of meer 24-uurs hulpen als het zover is met hun partner, ouders of directe familie. WAT EEN ELLENDE.
87% is dus niet overbelast! Ik wil graag manterlzorgverlenen maar de zorginstelling vind me te kritisch. Daar ben ik overbelast door geraakt. Overigens komt mijn vader geen zorg tekort! Ik had alleen zelf ook wat willen doen, maar dat is voor de zorginstelling lastig te hanteren.
Full-time werkend,mantelzorger voor iemand die op 1,5 uur reizen woont: buren en vriendenzorg is voor kortdurend en incidenteel. Als familie wordt er verwacht dat je de lopende zaken in de gaten houdt en bijstuurt/aanstuurt. Ik merk na bijna al 9 jaar mantelzorger geweest te zijn en nu nog, dat de rek er uitgaat. De eigen gezondheid en het eigen welbevinden is beduidend afgenomen.
ik ben een fulltime werkende moeder/echtgenoot en heb 2 (schoon)ouders van 85 en 87 jaar. Ik ben een voorloper qua werk buitenshuis. Beide ouders zijn niet bemiddeld hebben nauwelijks pensioen opgebouwd. Hoe ziet het expertise centrum mijn toekomst als mantelzorger.