Thuiszorgaanbieders worden geconfronteerd met een tekort aan wijkverpleegkundigen en hoog verzuim en verloop. Dit is door de coronacrisis alleen maar erger geworden. Tegelijkertijd zijn er vragen rondom de onderbouwing van het verpleegkundig handelen, mede ingegeven door een grote variatie in indicatiestelling. Om toch de juiste zorg te kunnen blijven leveren zijn fundamentele wijzigingen nodig. Zowel qua inhoud van het verpleegkundig handelen als qua organisatie van de zorg. En willen we het écht goed doen, dan worden beide gecombineerd.

Thuiszorg West-Brabant (TWB) heeft dit vanaf 2019 opgepakt en vormgegeven als Duale Aansturing: de wijkverpleegkundige aan het roer. De effecten hiervan zijn recent onderzocht door Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam, en wat blijkt? De tevredenheid met het werk is toegenomen, het verzuim en verloop zijn duidelijk gereduceerd, en de doelmatigheid is toegenomen.

Verantwoordelijkheden

Bij Duale Aansturing is een senior-wijkverpleegkundige samen met een zorgmanager verantwoordelijk voor het totale reilen en zeilen van een cluster. Een cluster binnen TWB bestaat uit meerdere integrale zorgteams. Ieder zorgteam bestaat uit gemiddeld 15 tot 20 medewerkers, van alle niveaus.

Kort gezegd is de senior-wijkverpleegkundige verantwoordelijk voor de inhoud van zorg en haar directe collega’s. Haar evenknie, de zorgmanager, richt zich vooral op de bedrijfsmatige aspecten. Dit koppel werkt nauw samen en rapporteert rechtstreeks aan de bestuurder. Zie afbeelding 1.

Opvallende kenmerken zijn ten eerste dat er een managementlaag is verdwenen, er wordt direct aan de bestuurder gerapporteerd. Ten tweede valt op dat de teams bestaan uit medewerkers van alle niveaus: van 2 tot en met 6. Een derde kenmerk is dat de senior-wijkverpleegkundigen voor de helft direct zorg blijven verlenen, en voor het andere deel zich bezighouden met deze, voor hen nieuwe, senior-taken. Hiervoor is een intern opleidingstraject ontwikkeld. Een belangrijk onderdeel van deze nieuwe taken is ook dat ze inhoudelijk beleidsadvies geven aan het bestuur.

Het gelopen traject

Het startschot voor Duale Aansturing werd bij TWB gegeven door de wijkverpleegkundigen zelf. Zij hadden steeds meer het gevoel het ‘afvoerputje’ te zijn van de organisatie. Alles kwam op hun bordje, terwijl ze zelf onvoldoende professionele ontwikkelruimte ervaarden. Op uitnodiging van de bestuurder van TWB presenteerden zij zelf meerdere opties om verandering in deze situatie te brengen. Samen met een (tijdelijke) vakinhoudelijk manager werd hieruit één model gedestilleerd dat door de meerderheid als kansrijk werd gezien: Duale Aansturing.

Tegelijk liep er ook een inhoudelijke ontwikkeling binnen TWB die erop gericht was om alle dossiers op orde te hebben. Doen wij de goede dingen en organiseren we dat op een efficiënte wijze?
Alle wijkverpleegkundigen werden door de vakinhoudelijk manager gecoacht om aan de hand van een kwaliteitsmonitor hun werk op orde te krijgen. Dit was nodig als vertrekpunt voor de organisatorische stap naar duaal management.

Vervolgens werd een functieomschrijving met FWG-inschaling ontwikkeld en kon het selectietraject worden gestart. De senior-rol werd qua zwaarte gelijk ingeschaald met de zorgmanagers (FWG 60). Er waren twaalf plekken beschikbaar, die geheel vanuit de eigen organisatie konden worden opgevuld. Een persoonlijk assessment en een klikgesprek met de betreffende zorgmanager completeerden de start.

Direct na de formele aanstelling (begin 2019) kreeg de senior-rol vorm en inhoud. De senioren werden gedurende het eerste jaar gecoacht door de vakinhoudelijk manager, die gaandeweg steeds meer taken aan hen kon overdragen. De rest van het jaar bleef deze beschikbaar voor ondersteuning van de senior-wijkverpleegkundigen.

De opbrengsten

In het kader van het ZonMw-programma ‘Goede voorbeelden in V&V’ is dit model onderzocht samen met Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam. Er werd gebruik gemaakt van desk research en er werden groepsinterviews gedaan met diverse stakeholders. In de projectgroep zaten naast wijkverpleegkundigen en onderzoekers ook vertegenwoordigers van cliënten en V&VN.

Uit het onderzoek is gebleken dat Duale Aansturing bij TWB bij wijkverpleegkundigen heeft geleid tot meer werktevredenheid, minder verzuim en minder verloop. Daarnaast heeft het geleid tot een verbetering van de doelmatigheid: er werden meer cliënten in zorg genomen, die gemiddeld minder lang in zorg bleven.

Het is dan ook niet vreemd dat bijna alle geïnterviewde stakeholders zeer tevreden zijn over het model van Duale Aansturing en dit ook aan andere organisaties aanbevelen.

De randvoorwaarden

Aangezien er het afgelopen jaar vanuit andere organisaties veel belangstelling is getoond voor dit model, werd in het onderzoek ook een stappenplan voor implementatie opgenomen. Dit ondersteunt hen bij het zetten van de juiste stappen. Een paar belangrijke zaken noemen we hier vast.

• Draagvlak van de betrokken professionals is cruciaal. Pas als zij de beoogde transitie ondersteunen, is deze kansrijk.
• Dat doel en middel moeten helder zijn: duaal management is te beschouwen als een middel om iets anders, bijvoorbeeld betere cliëntenzorg of verhoging van de werktevredenheid, te bereiken. De vraag die aan het begin moet worden beantwoord is of duaal management inderdaad het beste middel hiervoor is.
• De basis moet op orde zijn. De geleverde zorg moet onderbouwd en transparant zijn. In veel gevallen kan het een complex en langdurig traject zijn om dit te bereiken.
• Voorts is voldoende ontwikkelruimte voor de senior-wijkverpleegkundigen noodzakelijk. Hun rol is nieuw en zij moeten hierin kunnen groeien. Een coach die dit begrijpt en die beschikt over vakinhoudelijke expertise is daarbij van groot belang.
• Het selecteren en aannemen van de senior-wijkverpleegkundigen is wellicht nog het meest eenvoudig in dit gehele traject. Van het gelopen traject hebben we wel geleerd dat het belangrijk is om zorgmanagers vroegtijdig te betrekken.
• De transitie naar duaal management betreft niet alleen de nieuwe senior-wijkverpleegkundigen en de zorgmanagers, maar het gehele team. Voor een succesvolle implementatie is het noodzakelijk om continu en veelvuldig alle stappen te communiceren en iedereen hierin mee te nemen.
• Tenslotte en in aanvulling op voorgaande: de overgang naar duaal management gaat nog veel verder dan alleen de zorgteams. Het heeft een forse impact op de gehele organisatie. Alle diensten en medewerkers moeten zich hierop instellen, van planning tot HRM en de financiële administratie.

Bovendien: als dit traject eenmaal in gang is gezet, is er geen weg meer terug. En dat is maar goed ook, want het levert alle betrokkenen bijzonder veel op!

Door Henk Rosendal, lector De Gezonde Wijk, en Christ-Jan Danen, bestuurder TWB

Het gehele eindverslag is hier te downloaden.