De logica achter omzetplafonds en andere beperkingen is simpel: zorgverzekeraars willen grip houden op de kosten en maken vooraf afspraken over hoeveel zorg geleverd mag leveren en tegen welke prijs. In de praktijk wordt echter te weinig gekeken naar de effectiviteit van zorg. Sterker nog: het huidige systeem bemoeilijkt het werken volgens professionele richtlijnen, zeker bij complexe problematiek waar tijd en deskundigheid vaak onder druk staan door knellende productieafspraken. Daarbij moedigt het financiële risico instellingen aan om complexe cliënten te mijden. Zo faalt het systeem juist waar dat niet mag: het beperkt professionele ruimte, frustreert uitvoerders en leidt tot slechtere uitkomsten.

Terugval als symptoom

Uit onderzoek van Vektis (2020) blijkt dat ongeveer 25 procent van de cliënten in de specialistische ggz binnen twee jaar opnieuw in zorg komt. Zo’n hoog percentage vraagt om nader onderzoek. Opvallend genoeg is er weinig zicht op verschillen tussen instellingen, en zijn terugvalcijfers niet openbaar.

Binnen onze eigen instelling zien we een veel lager terugvalpercentage, van circa 5 tot 10 procent. Wij werken grotendeels ongecontracteerd en zijn dus niet gebonden aan omzetplafonds of andere productieafspraken. Daardoor kunnen we hoogwaardige zorg leveren die goed aansluit bij de individuele cliënt, gericht op duurzaam herstel. Dat roept de vraag op of de financiële en contractuele randvoorwaarden in de gecontracteerde zorg niet juist bijdragen aan hogere terugvalpercentages. Omdat slechts zo’n 10 procent van de ggz-zorg ongecontracteerd is, weerspiegelen de Vektis-cijfers vooral de gecontracteerde sector.

Achterkant van de keten

Discussies over wachtlijsten en kosten in de ggz richten zich meestal op de voorkant van de keten, of op kortere en goedkopere behandeling, maar zelden op wat er daarna gebeurt. Terugvalcijfers blijven onderbelicht, terwijl daar juist veel winst te behalen valt.
Stel dat instellingen die aantoonbaar effectieve zorg leveren – met hoge cliënttevredenheid en lage terugval – géén omzetplafond krijgen. Als zij meer ruimte krijgen om door te behandelen, wordt zorg op de lange termijn effectiever én goedkoper. Bij een daling van het terugvalpercentage naar 10 procent zouden 75.000 mensen zich binnen twee jaar niet opnieuw aanmelden. Dat zou de wachtlijsten structureel verlichten en honderden miljoenen euro’s per jaar besparen.

Ruimte voor kwaliteit

Critici vrezen dat afschaffing van omzetplafonds de kosten opdrijft, maar dat is kortzichtig. Een stabieler herstel zorgt voor minder heraanmeldingen en lagere totale zorgkosten. Bovendien blijkt uit ander Vektis-onderzoek (2022) dat ongecontracteerde ggz-zorg, zonder plafond, niet duurder of langduriger is. Als behandelaren de ruimte krijgen om te doen wat werkt, profiteren cliënt, professional én samenleving.

Van controle naar vertrouwen

We moeten af van het idee dat beheersbaarheid belangrijker is dan effectiviteit. Verzamel data over terugval en geef goed presterende instellingen de ruimte om te groeien. Onderzoek wat hun succes bepaalt en deel die kennis breed. Investeer in kwaliteit en vertrouwen in plaats van controle. Alleen zo kunnen we wachtlijsten structureel verkorten, het werkplezier vergroten en de geestelijke gezondheidszorg toekomstbestendig maken.

Door: Jeroen Hondema, psychiater, lid directie van Emendare