De essentie van Dementia Care Mapping is eenvoudig: speciaal opgeleide observatoren bekijken zes uur lang wat er precies gebeurt op een verpleeghuisafdeling. Ze noteren elke vijf minuten het gedrag en de gemoedstoestand van cliënten, met een beoordelingsschaal die loopt van min tot plus vijf. En ze leggen vast hoe de verzorgende intussen handelt: personal detractions beïnvloeden de cliënten negatief, personal enhancers positief. Na afloop bespreekt de waarnemer met de verzorgenden wat hij gezien heeft, zonder namen van zorgverleners te noemen. “Het gaat om wat we zien, niet om wie”, zegt projectleider Aukje Post.

Persoonsgericht werken

Dementia Care Mapping geeft inzicht in de interactie tussen verzorgenden en cliënten, zegt Post. “Verzorgenden denken dat ze belevingsgericht werken, maar als je observeert vanuit de cliënt, ziet de werkelijkheid er soms anders uit.”

Medewerkers schuiven bijvoorbeeld zonder de cliënt vooraf aan te spreken diens rolstoel weg. Of zetten een Engelstalig tv-programma op waar bewoners niets van begrijpen. Gedragsproblemen blijken bij observatie vaak verklaarbaar vanuit de omgeving. “Iemand bleek bijvoorbeeld niet alleen psychiatrische problemen te hebben, maar ook niet goed te horen. Je zag dat ze niet doorhad dat een medebewoner zei: ‘U hangt met uw mouw in het eten.’ Toen die persoon opeens over de tafel heen haar arm pakte, schrok ze heel erg. En ja, dan krijg je een fel: ‘Blijf van me af!’”

Minder somber

Zorggroep De Friese Wouden heeft Dementia Care Mapping in 2007 bij wijze van proef ingevoerd met zestig bewoners. Na een nulmeting volgde twee keer een cyclus van observatie, feedback en verbetering. De proefpersonen waren een jaar na invoering rustiger, minder angstig en minder somber, constateerden onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen. Reden voor de Friese zorgorganisatie om de methode definitief in te voeren. Acht medewerkers zijn opgeleid als parttime mappers.

Alle cliënten worden jaarlijks twee keer geobserveerd en besproken. “Door die cyclus sta je telkens weer stil bij hoe je met de cliënten omgaat”, zegt de enthousiaste projectleider. “Voorheen kregen medewerkers wel cursussen in belevingsgericht werken, maar nu gaat het over hún praktijk. Het is prachtig als ze zien dat alle acties die ze ondernemen, effect hebben. Ze zien: wij zijn van waarde.”

Zij ziet Care Mapping dan ook niet alleen als een kwaliteitsinstrument, maar ook als ondersteuning van het personeel. “Medewerkers werken vaak alleen en komen voor moeilijke situaties te staan. Ze hebben recht op de beste begeleiding die je ze kunt geven.” De observaties maken ook duidelijk waar extra scholing nodig is. Bijvoorbeeld bij de lager opgeleide helpenden die de organisatie recentelijk heeft aangesteld. Of op een afdeling waar mensen wonen met uiteenlopende ziektebeelden. Post: “Je moet er als organisatie dus wel voor kiezen om zonodig extra scholing te geven.”

Kosten besparen

Dementia Care Mapping is een gevalideerd meetinstrument, maar voor de werking als verbetermethode ontbreekt nog wetenschappelijk bewijs. De Groningse wetenschappers Daphne Kuiper en Geke Dijkstra houden over hun positieve bevindingen bij De Friese Wouden een slag om de arm. Kuiper: “Wij zien dat er wat gebeurt, maar het is pas evidence based als je een grootschalig aselect onderzoek doet met een controlegroep.” De Radboud Universiteit Nijmegen heeft een aanvraag gedaan voor zo’n onderzoek, waarin ook de kosteneffectiviteit aan bod moet komen.

Post is er heilig van overtuigd dat de methode werkt en misschien zelfs kosten bespaart. “Als mensen prettig werken doordat ze goed kunnen omgaan met cliënten, kun je erop wachten dat het ziekteverzuim daalt. En de kosten vallen ook wel mee: je hebt het per cliënt jaarlijks over zes uur observeren en rapporteren. Maar je moet als organisatie wel een drive hebben om ook met verbeteringen aan de slag te gaan. Als je het alleen doet om cijfers te laten zien aan het zorgkantoor, kun je het beter laten. En je moet niet elk jaar discussiëren: gaan we het wel of niet betalen?” (Zorgvisie – Krista Kroon)

Lees ook:

Dementia Care Mapping bij De Friese Wouden

Ketenzorg dementie landelijk van start

80 miljoen voor kleinschalige dementiezorg