Bestuurskundige Renze Portengen onderzocht in zijn proefschrift Beleidsdynamiek en schaalpolitiek. Opkomst van de menselijke maat in schaalbeleid?, onder meer of er een relatie bestaat tussen verkiezingsuitslagen en economische veranderingen, en eventuele kantelingen in het dominante beleidsparadigma op schaal. Daaruit blijkt dat in perioden dat in de landelijke politiek bezuinigen op de overheidsuitgaven centraal staat, fusies van kleine ziekenhuizen, scholen en gemeenten worden gestimuleerd vanuit de hoop en verwachting dat dit geld oplevert. In perioden van florerende economie, investeert de overheid juist in kleine ziekenhuizen, scholen en gemeenten. In de periode die Portegen heeft onderzoek zijn politieke machtswisselingen gepaard gegaan met grote economische verandering, die de politiek gedreven beleidsverandering extra vaart heeft gegeven.
Fusiebonus voor kleine ziekenhuizen
Portengen geeft in zijn proefschrift een uitgebreide geschiedkundige weergave van de ontwikkeling die schaalvergroting in de publieke sector heeft doorgemaakt. In de periode 1980 tot 1999 luidt het politieke uitgangspunt dat een te klein ziekenhuis geen bestaansrecht heeft. Om de groei van de zorgkosten te stoppen roept de toenmalige minister op tot schaalvergroting en stimuleert dit aan de hand van een fusiebonus. Ziekenhuizen met minder dan 250 bedden fuseren of moeten sluiten.
Wijziging in paradigma
In een periode van 36 jaar zijn er volgens de Portengen twee wijzigingen geweest in het dominante beleidsparadigma. De eerste vindt plaats rond de milleniumwisseling als het schaalvergrotingsbeleid uit de jaren tachtig en negentig wordt vervangen door een ‘standstill’ aan het einde van Paars II. Onder de kabinetten Balkenende wordt de menselijke maat voor organisaties weer van belang en krijgen tien kleine ziekenhuizen extra financiële steun. De fusiebonus vervalt. Onder Rutte verdwijnt de term ‘menselijke maat’ weer en ligt de focus op een dubbele schaalbeweging; ziekenhuizen moeten dure, complexe en acute zorg concentreren, maar basiszorg zou juist dichtbij en zo nodig kleinschalig in de eerste lijn beschikbaar moeten zijn. Binnen de curatieve zorg wordt het accent verlegd naar samenwerken in plaats van concurreren.
Beleidsmatige slingerbeweging
Portengen noemt schaalvergroting een olietanker die al lange tijd, samen met de bredere, maatschappelijke modernisering, de kant opvaart richting steeds grotere, politieke, publieke en semipublieke bestuurlijke eenheden. Daarnaast toont Portengen aan dat het idee ook niet klopt dat de politiek is teruggekomen van een collectieve blinde vlek van decennialang schaalvergrotingsbeleid. Weliswaar is onder de kabinetten Balkenende een periode van circa tien jaar kleinschaligheid het dominante paradigma geworden, maar inmiddels zwaait de pendule van het schaalbeleid weer terug naar meer grootschaligheid. Tegelijkertijd benadrukt Portengen dat de geschiedenis vermoedelijk nog te recent is om duidelijke conclusies te kunnen trekken over de aard en richting van deze veranderingen in het schaalbeleid.
Renze Portengen heeft politicologie gestudeerd in Leiden. Hij is beleidsonderzoeker geweest bij het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen bij Radboud Universiteit. Daarna is hij teruggekeerd als beleidsadviseur bij verschillende onderwijsorganisaties, waaronder de MBO-raad waarna hij in 2001 overstapte naar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Portengen promoveert vandaag aan de Erasmus School of Social and Behavourial Sciences (ESSB).
