Artikel bewaren

U heeft een account nodig om artikelen in uw profiel op te slaan

Login of Maak een account aan
Reacties0

Veilig werk maakt veilige zorg

Fouten in ziekenhuizen eisen veel mensenlevens. Om het ziekenhuis veilig te maken voor patiënten, moet het veilig worden voor medewerkers.
Veilig werk maakt veilige zorg

Jaarlijks vallen in Nederlandse ziekenhuizen 1735 vermijdbare slachtoffers. Om daarin verandering te brengen, moeten ziekenhuizen vanaf 1 januari 2008 een veiligheidsmanagementsysteem (VMS) hebben. De NVZ vereniging van ziekenhuizen heeft met de beroepsorganisaties hiervoor een norm ontwikkeld. De meeste ziekenhuizen zijn druk bezig met het opzetten en invoeren van een dergelijk systeem.

Te hoge werkdruk in de zorg

Helaas is daarbij weinig oog voor het feit dat veel fouten te maken hebben met de arbeidsomstandigheden. Werkdruk en te weinig personeel zijn veel voorkomende oorzaken van medicatiefouten, valincidenten of fouten bij medische ingrepen. Maar ook onvoldoende bewegingsruimte op werkplekken, slecht bedienbare of afleesbare apparatuur, ontbreken van hulpmiddelen, onduidelijke werkinstructies, gebrekkige handhygiëne en achterstallig onderhoud aan infrastructuur werken ongevallen in de hand, waarbij zowel patiënten alsook medewerkers het slachtoffer kunnen zijn. Neem het prikken van de patiënt: slechte verlichting op de werkplek kan ertoe leiden dat het bloedvat vaker wordt gemist, maar verhoogt ook de kans op prikaccidenten.

Geen verband gelegd

Gezien het bovenstaande lijkt een koppeling tussen patiëntveiligheid en medewerkersveiligheid de enige logische keuze. Toch blijft zowel in de norm als in de praktijk deze relatie veelal onbenut. De norm voor patiëntveiligheid legt niet of nauwelijks een verband met medewerkersveiligheid, en ook in ziekenhuizen is patiëntveiligheid vaak iets van medisch specialisten en kwaliteitsfunctionarissen. De arbospecialisten staan werkeloos langs de zijlijn, en dat terwijl zij al decennia lang bezig zijn met het vergroten van veiligheid en voorkomen van ongevallen.

Veilig melden

Niet alleen bij het wegnemen van directe oorzaken, maar ook bij het opzetten en implementeren van het veiligheidsmanagementsysteem hebben arbospecialisten een duidelijke meerwaarde. Ten eerste bij het opzetten en implementeren van een veilig incidentmeldingssysteem. Ook zij hebben in het verleden te maken gehad met de ‘blame-the-victim-cultuur’ en ook zij werden gedwongen om instrumenten zodanig op te zetten dat melden veilig en vertrouwelijk mogelijk was.

Achterliggende oorzaken zoeken

Arbospecialisten hebben bovendien veel ervaring met het onderzoeken van incidenten. Veel incidenten in de patiëntenzorg worden geanalyseerd door de interne Meldingscommissie Incidenten Patiëntenzorg (MIP), waarin medisch specialisten en kwaliteitsmedewerkers zitten. In veel gevallen concluderen zij dat incidenten het gevolg zijn van het negeren van de protocollen en van onzorgvuldige handelingen of gedrag. Arbospecialisten zijn gewend om te zoeken naar de achterliggende oorzaken. Bij nadere analyse blijkt een “gewone medewerkers- of procedurefout” dan ineens een diepere oorzaak te hebben zoals slechte afstemming, werkdruk, gebrekkig onderhoud of onvoldoende opleiding.

Werkbare oplossingen

Misschien wel de belangrijkste succesfactor bij het reduceren van risico’s en vergroten van de patiëntveiligheid is de verandering van cultuur en gedrag. Binnen de ziekenhuizen kijkt men jaloers naar sectoren als de luchtvaart en de petrochemie, waar veilig werken van hoog tot laag in de organisatie vanzelfsprekend is. Toch blijkt een cultuuromslag lastig te realiseren. Ziekenhuizen zijn traditionele organisaties die moeilijk veranderen. Ook werken er veel hoogopgeleide specialisten en vakmensen, die allemaal hun eigen wijsheid hebben, en niet eenvoudig te overtuigen zijn door deskundigen van buiten het medische terrein. Voor verandering zijn daarom niet alleen enthousiasme en een lange adem nodig, maar ook een goede onderbouwing, best practices, en vooral goede aansluiting bij de dagelijkse werkzaamheden. En juist dit in kaart brengen, objectiveren en kwantificeren van risico’s, en het bedenken van passende, werkbare maatregelen is dagelijkse kost voor de arbospecialist. Denk maar eens aan het dubbele masker bij het toedienen van narcosegassen: de werkwijze hoeft niet te worden aangepast, en toch worden blootstellingen sterk gereduceerd.

De patiënt staat voorop

De vraag blijft waarom de relatie tussen patiëntveiligheid en arbeidsomstandigheden zo moeizaam gelegd wordt. Is het onwetendheid? Is het de angst om niet-medici te betrekken bij de patiëntenzorg? Of zijn juist de arbospecialisten te veel gefocust op de medewerker? Feit blijft dat de zorg een uniek onderscheidend kenmerk heeft: de passie van het personeel voor de patiënt. Een passie die zo groot is, dat de eigen gezondheid regelmatig daaronder lijdt, terwijl in andere bedrijfstakken de “eigen veiligheid eerst” komt. Wanneer deze passie gekoppeld wordt aan veiligheidsbewustzijn, dan is een veiligheidscultuur ook in de zorg binnen handbereik.

Maikel Vennix is adviseur/hoger veiligheidskundige bij RPS, adviesbureau voor risico-management, kwaliteit, veiligheid, arbeidsomstandigheden en milieu.

Geef uw reactie

Om te kunnen reageren moet u ingelogd zijn. Heeft u nog geen account, maak dan hieronder een account aan. Lees ook de spelregels.