Wie gaat er in Nederland over preventie voor risicogroepen? Het gaat om preventie voor mensen die nog geen klacht hebben, maar daar een verhoogd risico op lopen. Bijvoorbeeld jeugdigen met een risico op overgewicht,  mensen met een verhoogd risico op diabetes of vroegsignalering van overbelasting bij mantelzorgers van thuiswonende ouderen met dementie. ‘In de meeste gevallen zijn gemeenten verantwoordelijk’, legt Jeroen Struijs uit, senior-onderzoeker van het RIVM. ‘Maar bij de vertaalslag naar de praktijk ontstaat een grijs gebied wat betreft verantwoordelijkheden van gemeenten en zorgverzekeraars. Een knelpunt is dat de baten van investeringen van gemeenten in deze doelgroepen neerslaan bij zorgverzekeraars. Dan lijkt het redelijk dat zij ook bijdragen in de kosten.’

Grote lokale variatie bij preventie

Het RIVM heeft in opdracht van VWS in kaart gebracht welke lokale initiatieven er zijn om preventie, zorg en welzijn te verbinden. Het RIVM telde er 15 december 2016 72. Dat zijn er 28 meer dan in 2015. Maar 19 initiatieven uit dat jaar zijn ter zielen gegaan. Per saldo zijn er eind 2016 dus 9 initiatieven bijgekomen. Het RIVM constateert dat er een grote variatie is in ontwikkelingsfase. Het ene initiatief loopt al enkele jaren en partijen streven daarbij naar opschaling. Andere projecten zijn net gestart. De initiatieven verschillen ook enorm in de manier waarop ze zijn opgezet. Sommige richten zich specifiek op de bevolking in enkele achterstandswijken, andere op de hele gemeenten of zelfs op een hele regio.

Jeugd, ouderen, sociale minima en ggz-patiënten

Ook verschillen de initiatieven in de doelgroepen waarop ze zich richten. Gemeenten en zorgverzekeraars maken afspraken over ouderen, sociale minima, ggz-patiënten en jeugd. Het gaat bijvoorbeeld om afspraken over langdurige zorg, ondersteuning thuis of casemanagement voor ouderen. Bij sociale minima kan het gaan om gezamenlijke triage voor multi-problematiek. Voor ggz-patiënten maken gemeenten en zorgverzekeraars afspraken over de inzet van praktijkondersteuners huisartsen en een integrale aanpak voor mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen. Bij jeugdigen die achttien worden maken ze afspraken over continuïteit van zorg. Bij jeugd onder de achttien gaat het vaak over de aanpak van overgewicht.

Preventie voor risicogroepen

Verder zijn er verschillen in de mate waarin zorgverzekeraars en gemeenten samenwerken. Bij 58 van de 72 initiatieven is er informatie over de betrokkenheid van gemeenten en zorgverzekeraars. Bij 26 van deze 58 zijn de gemeenten en zorgverzekeraars nog niet met elkaar in gesprek of is één van de partijen überhaupt niet betrokken. ‘De projecten hangen nu erg op contextuele zaken, zoals een actieve wethouder. Voor een zorgverzekeraar is het aantal verzekerden in een regio belangrijk of het de moeite loont om te investeren in afspraken met gemeenten.’ Bij slechts 14 van de 72 projecten zijn er echt afspraken gemaakt over preventie voor risicogroepen. ‘Daar hebben verzekeraars en gemeenten elkaar echt gevonden. Ze zijn erin geslaagd afspraken te maken over investeringen en baten. In interviews met betrokkenen blijkt dat beide partijen de meerwaarde van de samenwerking inzien. Het is niet onlogisch om die te stimuleren.’ Het ministerie van VWS wil stimuleren met een digitaal loket voor praktische informatie, een preventieteam voor praktische vragen en een subsidieregeling voor de coördinatiekosten.