Tot voor kort zagen veel zorgbestuurders de toetsing door de Autoriteit Consument & Markt (ACM) als de belangrijkste hindernis op weg naar een fusie. Daarom namen ze die hobbel als eerste. Daarna gingen ze praten met andere stakeholders, zoals banken, de cliëntenraad en de ondernemingsraad. Maar de wijziging van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg), die op 1 januari van kracht is geworden, draait de procedure om. Bij de verplichte zorgspecifieke fusietoets moeten zorgaanbieders eerst goedkeuring krijgen van de NZa willen ze hun fusievoornemen überhaupt melden bij de ACM.

Vooraf beter nadenken

Het doel van de wetswijziging is dat bestuurders vooraf beter nadenken waarom ze willen fuseren en nagaan of er voldoende draagvlak is bij stakeholders. Ze moeten bij de NZa een fusie-effectrapportage inleveren die ingaat op de meerwaarde van de fusie voor de instellingen en hun patiënten. Ook moeten ze aandacht besteden aan de risico’s en de gevolgen voor de kwaliteit van zorg en de bereikbaarheid. De NZa bekijkt of de ondernemingsraad en de cliëntenraad betrokken zijn bij de plannen.

Vertraging verwacht

De nieuwe route zal voor vertraging zorgen, verwacht Weijer Verloren van Themaat, fusie-deskundige bij advocatenkantoor Houthoff Buruma. Formeel moet de NZa binnen vier weken klaar zijn met de procedure, net zoals de ACM. Maar bij onduidelijkheden zetten deze toezichthouders de klok stil en kan de route maanden in beslag nemen. Verloren van Themaat verwacht niet dat de NZa-route fuserende partijen zal ontmoedigen. ‘Daarvoor zijn de drivers te belangrijk. Bij ziekenhuisfusies is kwaliteit de belangrijkste drijfveer. De wens om te fuseren komt meestal van medisch specialisten die verder willen specialiseren of vrezen volumenormen niet te gaan halen.’

Al wel groen licht

De gang langs de NZa is ook verplicht voor zorgaanbieders die al wel groen licht hebben van de ACM, maar de fusie nog niet hebben doorgevoerd. Voor deze groep geldt geen overgangsregime. Dat is een aanzienlijke groep, omdat fusiepartijen tot nu vaak eerst naar de ACM gingen.

De toets van de NZa is puur procedureel en niet inhoudelijk. Mocht een ondernemingsraad of een cliëntenraad negatief adviseren, dan hoeft dat niet het einde van het fusietraject te betekenen. ‘Het bestuur hoeft een negatief advies niet per se te volgen, maar moet dat dan wel goed motiveren’, legt Verloren van Themaat uit. Hij vindt de nieuwe rol voor de OR in de NZa-procedure opmerkelijk. ‘De OR gaat niet primair over kwaliteit, bereikbaarheid of betaalbaarheid van de zorg, maar zal bij fusies vooral kijken naar de belangen van het personeel. Vaak verdwijnen bij fusies banen. Maar het OR-belang hoeft niet parallel te lopen aan dat van patiënten. De OR heeft overigens geen vetorecht, maar adviesrecht en een beroepsrecht bij de Ondernemingskamer.’

Regiomaatschappen

De huidige wetswijziging zal geen gevolgen hebben voor fuserende regiomaatschappen. De Wet marktordening gezondheidszorg beschouwt die in juridische zin niet als zelfstandige ondernemingen. Minister Schippers van VWS wil dat veranderen, zo kondigde zij in december aan.